Niewidzialność fascynuje, przyciąga i przeraża. Jej urok polega na zdolności ucieczki przed uwagą (a wraz z nią krytyką, samoświadomością i siłą spojrzenia drugiej osoby), uwolnieniu się od presji społecznej. Od czasu publikacji „Niewidzialny Człowiek” oferuje fascynujące spojrzenie na psychologię socjopaty i przytłaczającą moc wściekłości. Mówiąc najprościej, jest to wciągający przykład science fiction, który przewiduje przerażające możliwości technologii. W swojej najbardziej złożonej postaci jest to potężna przypowieść o odwróconym darwinizmie społecznym: wysoko mierzący geniusz, którego arogancja, egoizm i mizantropia sprawiają , że pochłania go własny narcyzm. Jest to zarówno lekcja dumy, jak i fantazja o możliwościach.
Metafora niewidzialnego człowieka nigdy nie była tak aktualna, jak dzisiaj…
Oczywiście niewidzialność w literaturze jest tak stara jak sama historia.Najwcześniejsze wzmianki pochodzą z mitologii greckiej i rzymskiej.
We wczesnej epoce nowożytnej idea pierścieni,czepków lub niewidzialnych płaszczy znalazła swoje miejsce w europejskich baśniach. „Stańcowane pantofelki” to baśń Grimm opowiadająca, jak dwunastu księżniczkom udało się wymknąć się z zamku każdej nocy, by przetańczyć całą noc. Zaniepokojony kosztem nowych butów, ojciec obiecuje wynagrodzić każdego mężczyznę, który odkryje ich sekret: pierwszy, któremu się powiedzie, wybierze córkę za żonę, ale każdy, kto zawiedzie, zostanie stracony. Tajemnica zostaje rozwiązana przez ubogiego żołnierza, któremu przebrana czarodziejka podarowała magiczny płaszcz; używając go, szpieguje niewidzialne księżniczki i odkrywa ich sekrety ku uciesze króla.
Dopiero w 1897 roku napisano historię o naukowcu, którego eksperymenty na bezpańskich zwierzętach doprowadziły go do odkrycia naturalnego sposobu stania się niewidzialnym. Jednak tej historii nie napisał H. G. Wells: w tym samym roku, w którym ukazał się „Niewidzialny człowiek”, kobieta imieniem Katherine Kip opublikowała bardzo podobne opowiadanie „ My Invisible Friend.”. Nastąpiło to po straszliwym niepowodzeniu studenta medycyny w przejściu od widoczności do niewidzialnego, po pomyślnym przekształceniu kotów w laboratorium w pensjonacie: 20. rozdział Wellsa jest zasadniczo zapożyczony od Kip (choć prawdopodobnie nie można go nazwać plagiatem). Historia Kip jest skrzyżowaniem fantazji i przypowieści i chociaż mogła zasugerować ten pomysł Wellsowi, że to, co dałby światu będzie zupełnie inne od jakiejkolwiek niewidzialnej literatury napisanej wcześniej.
Tym, co wyróżnia „Niewidzialnego człowieka” jest jego realizm i moralność społeczna. U swoich korzeni „Niewidzialny człowiek” jest darwinowskim studium konfliktów między wspólnotą a indywidualizmem. Griffin – Ubermensch w klasycznym, sensie – uważa się za wyższego od innych ludzi, a tym samym uważa swoje potrzeby i pragnienia za nadrzędne.
Z perspektywy darwinowskiej Griffin może rzeczywiście symbolizować bardziej rozwiniętą rasę ludzi, ale jego niechęć do dzielenia się swoją wiedzą i pomagania w poprawie życia całej ludzkości – powoduje, że odłącza się od stada i podobnie jak w królestwie zwierząt, przeznaczeniem osób, które opuszczają chronione społeczności, jest stawanie się wrogami stada.
Rasa ludzka była taka sama jak każda inna grupa ssaków i mogła czerpać największe korzyści ze współpracy. Samozwańczy status Griffina jako „samotnego wilka” czyni go niebezpiecznym dla reszty stada i jak każdy inny buntownik w królestwie zwierząt, nie przestanie zagrażać grupie, dopóki nie zostanie zniszczony przez resztę swojego gatunku.
Z naukowego punktu widzenia Wells był sympatykiem idei eugeniki i ulepszenia rasy, ale głęboko obawiał się idei załamania między klasami społecznymi.
Griffin stanowi zagrożenie dla spójności rasy ludzkiej: jego indywidualizm i elitaryzm stanowią przeszkodę dla bezpieczeństwa społeczności ludzkiej, a co za tym idzie, powieść, fantazja science fiction staje się horrorem science fiction. Z drugiej strony Kemp – równie elitarny, równie wykształcony – jest motywowany obowiązkiem wobec swoich bliźnich i wypełnia lukę między klasami swoim otwartym sercem i oddaniem dla porządku.
Z perspektywy darwinowskiej społeczność może się rozwijać tylko wtedy, gdy jej jednostki mogą przekraczać granice – osiągać sukcesy i rozwijać się – pod warunkiem, że wykorzystują swoją siłę, by przynosić korzyści większej grupie. W „Niewidzialnym człowieku” – jak w większości opowieści Wellsa – poczucie winy jest wspólne: konserwatywna społeczność powstrzymuje Doskonałą Indywidualność, a Doskonała Indywidualność stanowi egzystencjalne zagrożenie dla bezpieczeństwa rasy.
Sam Griffin to fascynujące studium psychologiczne. Uzależniony od sterydopodobnej strychniny wpada w prymitywną wściekłość na ludzkość. Jako ostateczny socjopata, zaczyna karierę zbrodniarza, okradając ojca, by sfinansować studia – czyn, który skłania „sentymentalnego” człowieka do zastrzelenia się. Na początku niewiele to kłuje serce Griffina, ponieważ rozwinął on moralność mistrzowską, uważając siebie za lepszego od wielu ludzi, a zatem jego potrzeby są bardziej wartościowe. Eksperymentuje na kotach, nie przejmując się ich losem, bije i okrada przestraszonego garbusa (nawet nie zadając sobie trudu, aby dowiedzieć się, czy mężczyzna uciekł z więzów lub udusił się w kneblu), okrada proboszcza, spala jego kompleks mieszkalny z egoistycznej zemsty i morduje co najmniej dwóch mężczyzn: nieuzbrojonego policjanta stojącego na swoim miejscu i ciekawskiego stewarda idącego wiejską drogą.
A jednak Griffin ma pewne moralne słabości, które stopniowo pochłaniają go i przekształcają się w paranoję. Ścigany – pomimo rzekomego braku sumienia – samobójstwo ojca, nieustannie wspomina to wydarzenie, a nawet marzy o pogrzebie żywcem. Pierwotnie pewny siebie, nasz przejrzysty socjopata jest tak pochłonięty strachem przed otoczeniem – i wściekłością na tych, którzy będą mu nieposłuszni – że traci kilka okazji, aby uciec przed prawem i spróbować zamordować swoich tak zwanych wrogów. Staje się widoczny dopiero po śmierci: dopiero w swojej śmiertelności Griffin jest związany z ludzkością – dopiero w swej żałosnej śmierci staje się wreszcie człowiekiem, do którego można go dotrzeć.
Aby lepiej zrozumieć powieść, ważne jest, abyśmy zrozumieli coś o samym Wellsie i fikcji, która uczyniła z jego nazwiska powszechne słowo. Kanon science fiction ma bardzo bezpośrednie pochodzenie. Od Thomasa More’a do Johannesa Keplera, Francisa Godwina i Cyrano de Bergeraca, stamtąd do Swift, dalej do Mary Shelley, przekazane Hoffmannowi, a następnie Poe, po którym następuje pierwszy absolutny mistrz, Jules Verne. Naturalny spadkobierca Verne’a stałby się być może najbardziej wpływowym twórcą tego gatunku. Herbert George „Gip” Wells poczyniłby monumentalne postępy w tematach wojny międzyplanetarnej, podróży kosmicznych, eksploracji podmorskiej, podróży w czasie, niewidzialności, klonowania, „szalonego naukowca”, współczesnej wojny i historii spekulacyjnej.
Wells napisał prawie dwa tuziny opowiadań o horrorze i zjawiskach nadprzyrodzonych, z których większość była literacka i zabawna. Jego styl był często bogaty w kolory i nastrój, wzmocniony przez realistyczne postacie i fascynujący dzięki etycznym i filozoficznym zagadkom, które rzucał im ich twórca.
Fikcja Wellsa przypomina fikcję wielu najbardziej znanych realistów jego pokolenia: Jacka Londona, Josepha Conrada, Thomasa Hardy’ego i – co najważniejsze – Stephena Crane’a.
Jego powieści i opowiadania często miały charakter dickensowski, a nawet jego horrory prawie zawsze miały motyw społeczny. Wells był niesławnym postępowym – zarówno naukowo, jak i politycznie – a jego historie pełne są scen przedstawiających nadużycia władzy, destrukcyjne skutki konserwatyzmu oraz niepowodzenia kapitalizmu i imperializmu. Wizje Wellsa dotyczące przyszłości, choć czasami utopijne, były często upiorne i przerażające. Przewidział pułapki etnocentrycznej kolonizacji i straszliwy potencjał wojen klasowych. Najlepiej ilustruje to Wehikuł czasu, który wprowadza inny temat Wellsa: ewolucję.
W całej swojej fikcji Wells jest nieufny wobec natury ludzkiej – jest to zaskakująco paradoksalna postawa dla politycznego postępowca, ale taka, która jest zbyt silna i niezaprzeczalna, by odrzucić ją jako błędną interpretację. Ludzie są małostkowi, dziecinni, skupieni na sobie, obraźliwi, niedbali, okrutni, rozwiąźli, głupi, żałośni, złośliwi, bezlitośni, morderczy, beznadziejni, nieodwracalni i oszukiwani. Samolubnie gromadzą uwagę i władzę dla siebie i unikają robienia tego, co słuszne, nawet jeśli leży to w ich własnym interesie.
Wells maluje ludzkość, która mogłaby zostać ocalona dzięki współpracy i pokojowi, ale która jest dziecinnie prowadzona do rywalizacji i wyższości. Ostrzega, że im bardziej spieszymy się, by znaleźć się na szczycie, tym szybciej posiniaczony i poobijany zwycięzca będzie osunął się w poszukiwaniu schronienia – sam i bezbronny, a jego towarzysze padną na ziemię. Razem jesteśmy silniejsi, lepsi, sprawniejsi, mądrzejsi, ostrzega Wells, ale jego bohaterowie często szukają wyróżnienia i supremacji. Rzadko są nagradzani.
Horrory Wellsa dzielą się na trzy kategorie, które czasami się pokrywają. Pierwsze i najbardziej powszechne to historie o duchach. Dotyczy to – co nie jest zaskakujące – w pewnym stopniu nawiedzania. Często nawiedzeniem jest to, że zmarła osoba powraca, aby złożyć jakieś oświadczenie lub osiągnąć jakiś cel.
Inne dotyczą drapieżnych demonów lub bezcelowych fantomów, ale wszystkie wymagają, aby postać była głęboko zaniepokojona obecnością nadnaturalności. Drugą najpopularniejszą jest opowieść o dziwnej nauce – połączenie weird science i science fiction, która śledzi naturalne wydarzenie z fikcyjnymi i fantastycznymi rezultatami. Opowieści o dziwnej nauce przedstawiają naturę jako czującą, wrogą i drapieżną, a naukowców jako przebiegłych złoczyńców lub nieudolnych głupków. Te opowieści – zarówno upiorne, jak i dziwne – często przechodzą do trzeciej kategorii: horroru.
Horrory, jak dobrze wiemy, wymagają ujawnienia jakiejś straszliwej i szokującej fizycznej obrzydliwości: morderstwa, potwora, jaskini wypełnionej czaszkami, nieba wypełnionego ptakami pożerającymi ludzi.Są pełne odrażających szczegółów, mrożących krew w żyłach wydarzeń i makabrycznych katastrof. Niektóre historie zawarte w tym tomie nie są ani upiorne, ani dziwne, a jedynie przerażające.
Znakiem rozpoznawczym opowieści grozy jest moment kulminacyjny, w którym złudzenie ulega przemianie, a obrzydliwa prawda zostaje odkryta. Kalmary jedzą ludzi. Roślina wysysa krew. Naprawdę go zamorduje. Magia jest prawdziwa. Niezależnie od tego, czy jest to opowieść o skrajnym horrorze, nawiedzeniu czy weird science , wszystkie zawierają mroczne rewelacje, które przemawiają do światopoglądu Wellsa, który obawia się, że ludzki egoizm i podział doprowadzą nas do zniszczenia zarówno z zewnątrz, jak i od wewnątrz.
Dzisiejsze dziedzictwo Wellsa jest w dużej mierze dziedzictwem pisarza science fiction. Jego wkład w tę tradycję jest niewątpliwie przełomowy w kanonie gatunku. A jednak jest kimś więcej niż pisarzem science fiction: pionierem w dziedzinie praw kobiet, działaczem na rzecz praw pracowniczych, otwartym krytykiem korupcji, nadużyć władzy i szowinizmu. Jego powieści z komentarzem społecznym i życiem niższej klasy średniej przyniosły mu popularność jako literackiego następcy Charlesa Dickensa, częściowo ze względu na ich rygorystyczny i często żrący postępowy etos, a częściowo ze względu na jego sugestywną prozę – mistrzostwo treści i stylu, które może czasy być mylone ze Stephenem Crane’em, Thomasem Hardym lub Jackiem Londonem.
Niewidzialność nadal nas fascynuje: umiejętność wtopienia się i unikania krytyki jest atrakcyjna. Ale aż za dobrze wiemy, jaki horror może przynieść. Ale być może to sam Niewidzialny Człowiek doświadcza ostatecznego ludzkiego horroru – anonimowości – idei, która zaczyna mu świtać, gdy okazuje się, że jest bez przyjaciół, bez ojca i znieważany przez każdą napotkaną osobę. Ostatecznie jest to przerażenie niewidzialnego człowieka, niezależnie od perspektywy: wejść niezauważonym, zobaczyć niewidzialnie, zaginąć, ale nie zostać przegapionym.
