Henry James był znanym autorem, kiedy został opublikowany „Portret damy”. Powieść została po raz pierwszy opublikowana seryjnie w 1880 i 1881 roku, ukazując się w Macmillan’s Magazine w Anglii i w Stanach Zjednoczonych. Pierwsze wydanie książki ukazało się w 1881 roku. Powieść została szeroko i przeważnie pozytywnie oceniona. Niektórzy recenzenci od razu uznali ją za najważniejszą dotychczas powieść Jamesa, a kilku nazwało ją arcydziełem. Z upływem czasu obie te opinie zostały potwierdzone. Wielu uczonych uważa „Portret damy” za jedną z największych powieści współczesnej literatury. Jej bohaterka, Isabel Archer, jest powszechnie uważana za jedną z najpotężniejszych postaci Jamesa.
„Portret damy” to przede wszystkim historia Isabel. Idąc za techniką rosyjskiego autora Iwana Turgieniewa, James czyni z Isabel oś, wokół której obraca się historia. Wszystkie wydarzenia w historii i wszystkie inne postacie istnieją tylko po to, aby odkryć czytelnikowi Isabel.
Kontrast między postacią amerykańską a postacią europejską to temat, który pojawia się w całej twórczości Jamesa. Nie jest to zaskakujące, ponieważ jest to kontrast, który obserwował przez całe swoje życie jako Amerykanin, który większość życia spędził w Europie. Według Jamesa Amerykanie są naiwni, energiczni, praktyczni, szczerzy, bezpośredni i spontaniczni oraz cenią jednostkę ponad społeczeństwo. Z drugiej strony Europejczycy są wyrafinowani, ospali, formalni, nieszczerzy, tępi i knują intrygi oraz cenią społeczeństwo ponad jednostkę.
Temat ten jest szczególnie interesujący w „Portrecie damy”, ponieważ większość jego postaci to Amerykanie mieszkający w Europie. Ogólnie rzecz biorąc, im dłużej postać urodzona w Ameryce przebywa w Europie, tym więcej ma europejskich cech. Gilbert prawie całe życie spędził na kontynencie i ma całkowicie europejski charakter. James wykorzystuje go, by uosabiać najgorsze przejawy europejskich cech. Na drugim końcu spektrum znajduje się Isabel, która właśnie przybywa do Europy w momencie rozpoczęcia powieści. To, co czyni ją wyraźnie amerykańską, takie jak energia i niezależność, jest świeże i interesujące dla europejskich bohaterów. Jednak to one doprowadziły do jej upadku. Odmawiając skorzystania z rady tych, którym na niej zależy, Isabel pada ofiarą bardziej wyrafinowanych Europejczyków, którzy manipulują nią do własnych celów.
James dokonuje moralnej oceny, która kultura tworzy lepszych ludzi, wyraźnie przedstawia Amerykanów jako bardziej uczciwych. Ale pokazuje również, że większość Amerykanów i Europejczyków, rozpatrywana indywidualnie, ma zarówno dobre, jak i złe cechy. Podczas gdy Isabel jest prawie całkowicie godna podziwu, a Gilbert jest prawie całkowicie nikczemny, pozostałe postacie są narysowane w odcieniach szarości. Henrietta jest przykładem Amerykanina, którego James przedstawia mniej pozytywnie. Jej amerykańskie cechy są wyolbrzymione, więc jej bezpośredniość jest w rzeczywistości chamstwem. Jej brak szacunku dla społeczeństwa i konwencji jest tak skrajny, że obraża się tak rutynowo. Z drugiej strony Lord Warburton jest przykładem europejskich cech w ich najbardziej pozytywnej formie. Jest wyrafinowany i konwencjonalny, ale jest też uprzejmy, wrażliwy i łaskawy nawet po porażce. Ralph jest także pozytywną postacią europejską, fizycznie słabym człowiekiem, ale jednocześnie silnym moralnie.
Rozwój społeczny i emocjonalny Isabel następuje poprzez kontrast między amerykańską a europejską naturą Jamesa. Jednak doświadczenia Isabel i mądrość, jaką z nich czerpie, z pewnością nie są wyjątkowe dla dorastających amerykańskich kobiet w społeczeństwie europejskim. Naiwność Isabel jest powszechna wśród młodych kobiet we wszystkich kulturach, co jest jednym z powodów, dla których powieść pozostaje popularna. Niemal regułą jest, że młode kobiety dokonują złych romantycznych wyborów. W rzeczywistości często popełniają dokładnie ten błąd, który popełnia Isabel: wybierają mężczyznę, który jest czarujący i uwodzicielski, ale egocentryczny, zamiast takiego, który jest mniej światowy, ale bardziej treściwy i opiekuńczy. Ten często powtarzający się błąd młodzieży był tematem wielu dzieł literackich. Być może najbardziej znanym jest „Rozważna i romantyczna” Jane Austen.
W „Portrecie damy” James wykorzystuje jeden temat, kontrastu między Amerykanami i Europejczykami, aby zintensyfikować inny, bardziej uniwersalny temat rozwoju kobiety od naiwnej młodości do dojrzałej mądrości, gdy cierpi ona na konsekwencje złego romantycznego wyboru.
Współcześni czytelnicy raczej nie zwrócą szczególnej uwagi na punkt widzenia w powieści, ale współcześni Jamesowi to zrobili. Chociaż punkt widzenia, którego używa James, jest dziś powszechny, w jego czasach była to innowacja, do której autor wniósł istotny wkład.
W większości powieści opublikowanych wcześniej autor był wybitnym narratorem – prawie postacią. Ta technika opowiadania historii nie pasowała do realizmu, który starał się, aby historia wydawała się bardziej realistyczna niż sztuczna. James chciał, aby czytelnicy bezpośrednio obserwowali jego bohaterów i sami interpretowali ich działania, tak jak obserwowaliby ludzi wokół nich w życiu. Oznaczało to, że jako autor musiał usunąć się z obrazu.
Tak więc, podczas gdy powieść ma narratora w trzeciej osobie, narratorem tym nie jest James i nie wtrąca się do historii. Zamiast tego, czytelnicy poznają Isabel bezpośrednio, obserwując jej działania.
James był pod wpływem George’a Eliota, który był pionierem w minimalizowaniu roli autora w opowiadaniu, ale rozwinął nowy punkt widzenia w formie, która jest dziś powszechna.
Portret damy jest kulminacyjnym dziełem wczesnego okresu Henry’ego Jamesa, kwintesencją wiktoriańskiej powieści, która jednak nawiązuje do tych szczególnych cech architektonicznych i narracyjnych, które James wniósł do powieści XX wieku. Portret damy ma drobiazgowo zaplanowaną, starannie wykonaną konstrukcję, która w każdym calu odzwierciedla wrażliwość projektanta, tak samo jak wielki budynek odzwierciedla wrażenia architekta. Ale dodatkowo James wykorzystuje domy w całej powieści, aby stworzyć nastrój, oświetlić postacie, które je zamieszkują, i zapowiedzieć, co przydarzy się jego głównej bohaterce podczas spędzania czasu w każdym domu.
#Little_Lotte
