„Czy aby nocą nie zmieniono mnie w kogoś innego? Bo, prawdę mówiąc,czuję się jakoś inaczej. Ale jeśli nie jestem sobą, to w takim razie kim jestem? ”
„Mogę opowiedzieć wam o moich przygodach począwszy od dzisiejszego ranka – odparła nieśmiało Alicja. – Nie miałoby sensu wracać do dnia wczorajszego, ponieważ byłam wtedy zupełnie inną osobą.”
– Carroll Lewis, Alicja w Krainie Czarów
Książka „Alicja w krainie Czarów” Lewisa Carrolla nie została pierwotnie napisana dla ogółu społeczeństwa, ale dla jednego dziecka: Alice Pleasance Lid-dell, drugiej córki dziekana Christ Church College w Oksfordzie. Historia jego powstania, tak jak zapisał ją Carroll we wstępnych wersach do Alicji w Krainie Czarów, przebiega mniej więcej tak: W ciepłe letnie popołudnie (4 lipca 1862, według pamiętnika Carrolla) autor, jego przyjaciel wielebny Robinson Duckworth, oraz trzy młode siostry Liddell (Lorina Charlotte, trzynaście lat, Alice Pleasance, lat dziesięć i Edith, lat osiem), córki dziekana Christ Church College w Oksfordzie, odbyły krótką wycieczkę łodzią w górę Tamizy Podróż wynosiła około trzech mil, zaczynała się w Folly Bridge, niedaleko Oksfordu, a kończyła w wiosce Godstow. „Wypiliśmy tam herbatę w banku” – zapisał Carroll w swoim pamiętniku – „i nie dotarliśmy ponownie do Christ Church przed kwadransem po ósmej…”. Siedem miesięcy później, dodał do tego wpisu następującą notatkę: „Przy tej okazji opowiedziałem im bajkę o podziemnych przygodach Alicji”.
Według relacji napisanej wiele lat później przez Alice Liddell, namawiała Carrolla do napisania jej tej historii. Wciąż go namawiała, dopóki nie obiecał spełnić jej prośby. Z tego czy innego powodu dostarczenie ukończonego rękopisu, zilustrowanego własnymi rysunkami, zajęło mu dwa i pół roku. Pokazał także rękopis swoim przyjaciołom, panu i pani George MacDonald, którzy przeczytali go swoim dzieciom i nakłonili Carrolla do opublikowania historii. Pracując przez przyjaciół, Carroll znalazł wydawcę — Macmillana z Londynu — i ilustratora, znanego rysownika Johna Tenniela. Pierwsze wydanie „Alicji” zostało opublikowane w czerwcu 1865 roku. Jednak Tenniel sprzeciwił się jakiejś niechlujnej reprodukcji jego ilustracji w drukarni, a Carroll zgodził się anulować cały nakład dwóch tysięcy egzemplarzy i wydrukować nowych kolejnych dwóch tysięcy egzemplarzy na własny koszt. Ta wczesna, błędna edycja powieści jest obecnie uważana za jedną z najrzadszych książek na świecie i osiąga ogromne ceny wśród kolekcjonerów.
„Przygody Alicji w Krainie Czarów” były szeroko recenzowane i zdobyły niemal bezwarunkowe pochwały. Sprzedaż była wysoka, a wiele wydań zagranicznych zostało szybko autoryzowanych. Zainspirowany sukcesem książki, Carroll rozpoczął pracę nad kontynuacją, Po drugiej stronie lustra i co tam Alicja znalazła”, opublikowaną w 1872 roku. Obie książki o Alicji pozostają w druku do dziś, ponad sto lat po ich publikacji. Pozostają one, obok Biblii i dzieł Szekspira, wśród najczęściej tłumaczonych dzieł literackich na świecie. Tłumaczenia są dostępne w ponad siedemdziesięciu językach, w tym w jidysz i suahili.
„Alicja w Krainie Czarów” to jedna z najbardziej analizowanych książek wszechczasów. Krytycy postrzegali to jako dzieło filozoficzne, jako krytykę Kościoła anglikańskiego, jako pełne psychologicznej symboliki i jako wyraz kultury narkotykowej lat sześćdziesiątych. Czytelnicy różnią się w interpretacji książki, ale istnieje kilka tematów, które zyskały powszechną akceptację. Jednym z wyraźnie identyfikowalnych tematów opowieści jest pytanie o tożsamość. Fizycznym znakiem utraty tożsamości są zmiany wielkości, które zachodzą podczas jedzenia lub picia.
Alicja nadal kwestionuje swoją tożsamość aż do ostatnich rozdziałów książki. Kiedy Biały Królik myli ją ze swoją służącą Mary Ann, chętnie idzie do jego domu, aby znaleźć jego rękawiczki. Jednak w miarę pobytu w Krainie Czarów Alicja powoli zyskuje większe poczucie siebie i ostatecznie obala okrutny dwór Królowej Kier.
Pytanie, dlaczego Alicja jest tak zdezorientowana swoją tożsamością, ma związek z jej rozwijającym się poczuciem różnicy między dzieciństwem a dorosłością. Otaczają ją dorosłe postacie i autorytety: księżna, królowa, król. Nawet zwierzęta, które napotyka, traktują ją jak wiktoriańską dorosłą osobę. Biały Królik i Gąsienica rozkazują jej. Łamią również zasady uprzejmości, które dorośli wpoili Alicji. Szalony Kapelusznik, Marcowy Zając i (w mniejszym stopniu) Popielica są wobec niej niegrzeczni w różnym stopniu. Łamią również zasady logiki, których nauczono Alicję przestrzegać. Dopiero gdy Alicja przestaje próbować logicznie zrozumieć mieszkańców Krainy Czarów i odrzuca ich świat, dojrzewa – bierze odpowiedzialność za własne czyny i potężnie wyrywa się ze swojego świata marzeń.
Przygody Alicji w Krainie Czarów to na tym poziomie bardzo afirmująca książka dla dzieci. Autor oferuje im ścieżkę, dzięki której mogą znaleźć własną drogę do potęgi dorosłości. Dzięki magicznemu połączeniu pamięci i intuicji pokazał, jak to jest być dzieckiem w dorosłym społeczeństwie, co to znaczy być skarconym, odrzuconym. Książki o Alicji są antidotum na degradację dziecka… Broni dziecka w konfrontacji dziecka ze światem dorosłych i tym też jego książka różni się od większości innych. Traktuje dzieci… jak równych sobie. Ma sposób wglądu w ich umysły i słuch, a on wie, jak bezboleśnie ćwiczyć ich umysły i konstruktywnie poruszać ich sercami.
Carroll komunikuje zakłopotanie Alicji co do jej własnej tożsamości i jej pozycji między dzieciństwem a dorosłością, porównując jej logiczne, rozsądne zachowanie z zachowaniem mieszkańców Krainy Czarów. Wszystko w Krainie Czarów jest absurdalne według standardów Alicji. Od chwili, gdy widzi Białego Królika wyjmującego zegarek z kieszeni kamizelki, Alicja próbuje zrozumieć pokręconą logikę Krainy Czarów. Wydaje się, że żadna z zasad, których jej nauczono, tutaj nie działa. Mieszkańcy spotykają się z jej grzecznością z niegrzecznością i odpowiadają na jej pytania odpowiedziami, które nie mają sensu.
Alicja wierzy, że Kapelusznik zadaje zagadkę i próbuje na nią odpowiedzieć, wierząc (logicznie), że nie zadałby zagadki, nie znając odpowiedzi. Kiedy nie jest w stanie odpowiedzieć na pytanie, Kapelusznik wyjaśnia, że nie ma odpowiedzi. Nie wyjaśnia powodów, dla których zadał zagadkę; on po prostu mówi, że nie ma „ najmniejszego pojęcia” o odpowiedzi. Kiedy Alicja protestuje, że zadając zagadki bez odpowiedzi marnuje czas, Kapelusznik odpowiada wykładem o naturze Czasu, który przedstawia jako osobę. Powiązania między tymi dwoma podmiotami nie mają dla Alicji logicznego sensu.
Przygody Alicji w Krainie Czarów miały początkowo zabawiać małą dziewczynkę. Jednym ze środków, którymi posługuje się Lewis Carroll w komunikacji z Alice Liddell, jest parodia. Większość piosenek i wierszy, które pojawiają się w książce to parodie znanych wierszy wiktoriańskich, takich jak „The Old Man’s Comforts and How He Gained Them” Roberta Southeya („You Are Old, Father William”), „How” Isaaca Wattsa Doth the Little Busy Bee” („How Doth the Little Crocodile”) i „The Spider and the Fly” Mary Howett („Will You Walk a Little Faster”). Kilka z tych piosenek to te, które Carroll słyszał, jak śpiewały siostry Liddell, więc wiedział, że Alice, dla której napisano tę historię, doceni je. Istnieje również wiele „wewnętrznych żartów”, które mogą mieć sens tylko dla Liddellów lub najbliższych współpracowników Carrolla. Na przykład piosenka Szalonego Kapelusznika („Twinkle, Twinkle, Little Bat”) jest parodią wiersza Jane Taylor „The Star”, ale zawiera również odniesienie do społeczności Oksfordu. Bartholomew Price wybitny profesor matematyki w Oksfordzie i dobry przyjaciel Carrolla, znany był wśród swoich uczniów pod pseudonimem „Nietoperz”. Jego wykłady bez wątpienia unosiły się wysoko ponad głowami słuchaczy.
To, co sprawia, że parodie Carrolla są tak wyjątkowe, że przeżyły oryginały, z których się wyśmiewają, to fakt, że same w sobie są doskonałymi, humorystycznymi wierszami. Służą one również celowi w książce: podkreślają bezsensowność Krainy Czarów i podkreślają poczucie zezorintowania Alicji. Wiele z nich Alicja recytuje się pod presją innej postaci. „Tis the Voice of the Lobster” to parodia dydaktycznego poematu „The Sluggard” Isaaca Wattsa. Warto zauważyć, że najczęściej Alicji przerywają te same postacie, które w pierwszej kolejności wymagają od niej recytacji.
Chociaż narrator ma bezstronny głos, punkt widzenia jest bardzo silnie związany z Alicją. Wydarzenia są powiązane, gdy się jej przydarzają i są wyjaśniane, gdy mają na nią wpływ. W rezultacie niektórzy krytycy uważają, że narrator nie jest w rzeczywistości oddzielnym głosem, ale jest częścią własnego procesu myślowego Alicji. Sugerują, że Alicja składa się z bezmyślnego dziecka, które beztrosko wskakuje do króliczej nory za Białym Królikiem, oraz dobrze wychowanej, odpowiedzialnej młodej dziewczyny, która pamięta swoje maniery nawet w konfrontacji z niegrzecznymi ludźmi i zwierzętami.
Częścią, w jaki Carroll pokazuje Krainę Czarów jako dziwne miejsce, jest sposób, w jaki mieszkańcy przekręcają znaczenie słów. Carroll bawi się językiem, włączając wiele gier słownych. Siłę języka widać również w sposobie, w jaki Alicja nieustannie obraża mieszkańców Krainy Czarów, często zupełnie nieumyślnie. W końcu Alicja uczy się uważać na to, co mówi, tak jak w rozdziale 8, kiedy zmienia sposób, w jaki ma opisać królową, po zauważeniu kobiety za jej ramieniem.
Wielu ludzi epoki wiktoriańskiej z wyższej klasy średniej miało podwójne spojrzenie na dzieciństwo. Dzieciństwo uważano za najszczęśliwszy okres w życiu człowieka, czas prosty i nieskomplikowany. Jednocześnie uważano, że dzieci są „najlepiej widziane, a nie słyszane”. Niektórzy również zaniedbywali swoje dzieci, oddając je całkowicie pod opiekę pielęgniarek, niań i innych specjalistów zajmujących się opieką nad dziećmi. Chłopcy często wyjeżdżali do szkoły z internatem, a dziewczynki zazwyczaj uczyła w domu guwernantka. Nacisk na wszystkie dzieci, a zwłaszcza dziewczynki, kładziono na uczenie się manier i dopasowanie do społeczeństwa. Dzieci nauczyły się katechizmu, nauczyły się modlić, nauczyły się bać grzechu – a ich książki miały pomagać i wspomagać ten proces. Często były przerażone ostrzeżeniami i groźbami. Większość literatury dziecięcej… była celowa i surowa. Wpajała dyscyplinę i uległość. Chociaż pod koniec wieku pojawiła się tendencja do kształcenia kobiet w przedmiotach nauczanych dla mężczyzn, takich jak łacina i matematyka, zmiana ta dotknęła tylko niewielką część populacji, zwłaszcza klas wyższych.
Ten nacisk na maniery i dobre wychowanie znajduje odzwierciedlenie w przygodach Alicji. Zawsze przeprasza, gdy odkrywa, że kogoś obraziła, i beszta Marcowego Zająca za jego niegrzeczne zachowanie. Niemniej Carroll wydaje się podzielać pogląd, że dzieciństwo było złotym okresem w życiu człowieka. W przedmowie do powieści odnosi się do „złotego popołudnia”, które dzielił z trzema pannami Liddell. Kończy on również książkę przepowiednią, że Alicja pewnego dnia powtórzy swoje marzenie o Krainie Czarów swoim dzieciom . Z drugiej strony, własne doświadczenia Alicji sugerują, że Carroll uważał, iż uczucia i emocje dzieci były w pełni tak złożone, jak emocje dorosłych. Pod koniec powieści bezpośrednio sprzeciwia się dorosłym; kiedy mówi królowej „Rzeczy i bzdury!” zachowuje się wbrew wiktoriańskim nakazom właściwego zachowania dzieci.
„Literatura dla dzieci” po raz pierwszy pojawiła się jako odrębny gatunek w połowie XVIII wieku, kiedy angielski księgarz John Newbery stworzył kilka pierwszych książek zaprojektowanych specjalnie z myślą o zabawianiu dzieci. (Dzisiaj jest uhonorowany w Stanach Zjednoczonych przez Stowarzyszenie Bibliotek Amerykańskich, które przyznaje doroczny Medal Johna Newbery’ego za najlepszą pracę dla dzieci roku.) Wcześniej publikowane dla dzieci prace miały charakter czysto edukacyjny, wykorzystywały opowiadania jedynie do przekazywania moralnego przesłania. Jeśli dzieci chciały czytać dla rozrywki, musiały zwrócić się do dzieł „dla dorosłych”, takich jak klasyk Daniela Defoe Robinson Crusoe z 1719 roku. Pomimo przełomowej pracy Newbery, w ciągu stu lat pojawiło się niewiele dzieł rozrywkowych dla dzieci. Większość wczesnych wiktoriańskich baśni i innych dzieł dla dzieci miała na celu promowanie tego, co współcześni uważali za „dobre” i „moralne” zachowanie dzieci. Książki Carrolla „Alice” poruszają tę wiktoriańską moralność, po części poprzez ich nieskrępowane używanie nonsensów i gier słownych (ulubiona wiktoriańska rozrywka), a po części poprzez bezpośrednią parodię.
Książki Carrolla „Alicja” były częścią rozwijającego się na całym świecie ruchu pisania zabawnych książek dla dzieci. Angielskie tłumaczenia zbiorów baśni niemieckich braci Grimm pojawiły się po raz pierwszy w połowie lat dwudziestych XIX wieku. Opowieści duńskiego pisarza Hansa Christiana Andersena pojawiły się po angielsku w 1846 roku. W latach 1868-1869 Stany Zjednoczone widziały Małe kobietki Alcott, część ruchu na rzecz publikowania realistycznych historii dla dzieci. W Anglii wielu znanych autorów dla dorosłych publikowało prace dla dzieci, w tym Charles Dickens i Robert Louis Stevenson, którego praca Wyspa skarbów z 1883 roku jest uważana za klasyczną opowieść przygodową dla dzieci. Grunt przełamany przez Carrolla i innych autorów książek dziecięcych z XIX wieku utorował drogę dla dzisiejszego ogromnego rynku książek dla dzieci, który ma własnych wydawców, badaczy i czasopisma oraz bibliotekarzy.
Po części ze względu na popularność wśród dzieci, a po części z powodu fascynacji dorosłych, Alicja w Krainie Czarów stała się jednym z najszerzej interpretowanych dzieł literackich, jakie kiedykolwiek powstały. Ludzie epoki wiktoriańskiej chwalili grę słów Carrolla i błyskotliwe posługiwanie się językiem. Krytycy po jego śmierci znaleźli psychologiczne wskazówki dotyczące własnej podświadomości Carrolla w dziwnej strukturze snu i dziwnych i często wrogich istotach z Krainy Czarów. Przygody Alicji w Krainie Czarów i jej kontynuacja Po drugiej stronie lustra wciąż fascynują krytyków, którzy wciąż znajdują nowe znaczenia i nowe znaczenia w opowiadaniach Carrolla dla dzieci.
Wczesne recenzje powieści po jej pierwotnym wydaniu w 1865 roku koncentrowały się na umiejętnościach Carrolla w zakresie wynalazków i jego umiejętności kształtowania słów. Wspominały o jego parodiach, używaniu języka i stylu literackim. Znani poeci Christina Rossetti i Dante Gabriel Rossetti chwalili książkę w prywatnych listach do autora. Powieściopisarz Henry Kingsley podziękował Carrollowi za jego kopię, mówiąc: „Otrzymałem ją rano w łóżku i pomimo gróźb i perswazji zostałem w łóżku, dopóki nie przeczytałem każdego słowa. wyznając, że nie mogłam przestać czytać… dopóki tego nie skończyłam. Fantazja całej sprawy jest przepyszna…… Twoja wersyfikacja jest darem, którego ci bardzo zazdroszczę.”
Po śmierci Carrolla w 1898 roku krytycy rozszerzyli liczbę i rodzaj swoich odczytań ksiąg Alicji. Analizowali historie z wielu punktów widzenia – politycznego, filozoficznego, metafizycznego i psychoanalitycznego – często oceniając opowieści jako wytwory nerwic Dodgsona i reakcje na kulturę wiktoriańską. Ze względu na koszmarne cechy przygód Alicji i ich brutalne, a nawet sadystyczne elementy, kilku krytyków zasugerowało, że książki nie są odpowiednie dla dzieci. Jeden z takich pisarzy z satysfakcją dowiódł, że Alicja nie została napisana przez Lewisa Carrolla, ale przez królową Wiktorię.
O ile krytycy są w stanie zgodzić się co do znaczenia książek o Alicji, dochodzą do wniosku, że opowiadania to przede wszystkim gry, historie wymyślone przez człowieka, który kochał małe dzieci i który uwielbiał wymyślać własne gry słowne i łamigłówki. Zgadzają się, że Alicja w Krainie Czarów to dzieło samotnego i błyskotliwego człowieka, który znalazł pociechę w towarzystwie dzieci i próbował spłacić część zaciągniętego długu.
Little Lotte
