Poemat satyryczny, którego akcja toczy się w Hiszpanii, Grecji, Rosji i Anglii pod koniec XVIII wieku; publikowany seryjnie od 1819 do 1824 roku.
Chociaż nie jest jasne, czy Don Juan Tenorio – jak go najczęściej nazywano – był prawdziwą osobą, wytworny uwodziciel był postacią znaną z hiszpańskich i włoskich legend ludowych już w XVII wieku.
W 1630 r. Tirso de Molina, hiszpański mnich, jako pierwszy dramatyzował wyczyny Don Juana w swojej sztuce El burlador de Sevilla y convidado de piedra. W spektaklu Don Juan angażuje się w serię romantycznych intryg, uwodząc i porzucając kilka kobiet. W jednej z potyczek Don Juan zabija Don Gonzalo, ojca swojej ofiary. Pod koniec sztuki Don Juan nonszalancko zaprasza kamienny posąg zamordowanego na obiad z nim.
Ku jego zaskoczeniu „Don Gonzalo” przyjmuje zaproszenie i odwzajemnia się swoim własnym. Podczas tego ostatniego spotkania posąg prosi Don Juana o uścisk dłoni; podejmując wyzwanie, zdumiony Don Juan zostaje wrzucony do piekła, zanim zdoła wyznać swoje występki księdzu.
Sztuka Tirso zainspirowała wiele późniejszych opracowań legendy, w tym sztukę Jeana-Baptiste’a Moliera, Dom juan ou le festin de pierre (1665) i słynną operę Wolfganga Amadeusza Mozarta Don Giovanni, którą po raz pierwszy wystawiono w Pradze w 1787 roku.
Co ważne, legenda Don Juana przeszła znaczne zmiany, gdy podróżowała z Hiszpanii do innych części Europy. Don Juan Tirso był prawdziwym libertynem – religijnym wolnomyślicielem, a także rozwiązłym łobuzem – którego ostateczne potępienie było spowodowane zarówno bluźnierstwem, jak i seksualnymi nieostrożnościami, które naruszały wiarę i konwencje.
W sztuce Tirso i we wcześniejszych wersjach, największą obrazą Don Juana jest jego domniemanie, że miłosierdzie Boże może być brane za pewnik i będzie dostępne dla niego, gdy tylko zechce odpokutować. I za to ostatecznie zostaje ukarany.
Jednak po tym, jak opowieść stała się bardzo popularna wśród zespołów commedia dell’arte we Włoszech, komiczne aspekty legendy stopniowo przyćmiły wątki religijne i moralne. Don Juan stał się raczej postacią zabawną niż groźną, odpowiednim tematem do przedstawień kukiełkowych, fars, a nawet pantomimy (prekursora współczesnych musicali). Londyńska publiczność szczególnie lubiła pantomimiczne traktowanie Don Juana, takiego jak Don John; lub Libertine Destroyed, oferowane przez Drury Lane w 1782 r. i podobnie nazwany Don Juan; lub Libertine Destroyed: A tragic Pantomimical Ballet, po raz pierwszy wystawiony w Teatrze Królewskim w 1788 roku, przypadkowo w roku urodzin Byrona.
Chociaż nie jest jasne, które z tych produkcji wpłynęły na wiersz Byrona, poeta z pewnością był świadomy znajomości Don Juana z publicznością i jego popularności w medium pantomimicznym.
W późniejszych pieśniach poematu Byron, za pośrednictwem swojego gadatliwego narratora, często wyraża główną filozoficzną dogmę sceptycyzmu: że prawdziwa wiedza o wszystkim jest niepewna.
Wśród ulubionych celów Byrona w Don Juanie znajduje się grupa intelektualistek angielskich powszechnie znanych w XVIII i XIX wieku jako „bluestockings”. Choć nigdy nie było to formalne towarzystwo, „bluestockings” organizowały spotkania towarzyskie, aby dyskutować o literaturze i innych sprawach intelektualnych, na które zapraszali różnych pisarzy i członków arystokracji.
Termin powstał, gdy pewna dama, pani Vesey, zaprosiła Bena Stillingfleeta, uczonego mężczyznę, na jedną z jej przyjęć. Stillingfleet początkowo odmówił, mówiąc, że brakuje mu odpowiedniego ubrania, ale pani Vesey kazała mu przyjść „w swoich niebieskich pończochach”, które nosił w tym czasie. Stillingfleet wykonał polecenie i na jego cześć grupa została nazwana Towarzystwem Bluestocking. Bluestockingi były często satyrowane – najczęściej przez mężczyzn – jako pretensjonalne kobiety, którym brakowało prawdziwego zrozumienia kwestii literackich i politycznych. W jedenastym Canto Don Juana Byron, który gardził bluestockingami, nie tylko dlatego, że zaliczał do nich swoją żonę, z którą żył w separacji, opisuje, jak Juan, nowo przybyły do Anglii, jest natychmiast zaczepiany przez te „uczone damy”.
Podczas gdy wcześniejsze wiersze Byrona, takie jak The Corsair i Childe Harold’s Pilgrimage, przedstawiały torturowanych, ponurych bohaterów z mroczną przeszłością i mrocznymi sekretami, Don Juan reprezentuje pod każdym względem odejście od tej tradycji. Rzeczywiście, Byron nie tyle zaadaptował legendę Don Juana, ile odwrócił ją na lewą stronę. Zły, kuszący uwodziciel sztuki Tirso i opery Mozarta został zastąpiony przez „wyrostka”, którego w pierwszej swojej przygodzie sprowadza na manowce starsza Donna Julia.
Bierność Juana podczas tego epizodu staje się reprezentatywna dla jego postępowania w późniejszych sprawach; w wierszu Byrona kobiety są zawsze agresorami, a Juan po prostu reaguje na ich postępy. W konsekwencji jego nieszczęścia rzadko są przedstawiane jako jego wina lub odpowiedzialność.
Demistyfikacja legendy Don Juana przez Byrona wynika z wielu czynników, z których nie mniej ważnym jest pragnienie poety stworzenia czegoś nowego.
W całym Don Juanie granica między fikcją a rzeczywistością nieustannie zaciera się, gdy narrator staje się mniej wyimaginowany i coraz bardziej przypomina samego Byrona. Rzeczywiście, Byron przypisuje swoim postaciom wiele własnych wyczynów, takich jak pływanie na Hellespont (wyczyn sportowy, z którego był dumny) i ratowanie tureckiej dziewczyny przed utonięciem (incydent, który zainspirował wcześniejszy wiersz The Giaour).
Byron czerpał z historii, aby przedstawić wydarzenia i postacie w Don Juanie. Na przykład jego przejmujący obraz oblężenia Ismaila zaczerpnięto z relacji markiza Gabriela de Castelnau (1820), chociaż Byron podkreślał raczej horror niż chwałę kampanii. Byron również szukał inspiracji we własnym życiu, często z niszczącym skutkiem. Na przykład Donna Inez, matka Juana, jest słabo zawoalowanym portretem Annabelli Milbanke, żony Byrona.
Co więcej, nieszczęśliwe małżeństwo między Don Jóse i Donną Inez jest podobne do małżeństwa Byronów; w wierszu Inez naśladuje swojego prawdziwego odpowiednika, próbując udowodnić, że jej mąż jest szalony. Jednak pomimo tych pół-autobiograficznych szczegółów, Byron unika zbyt bliskiego identyfikowania się z którymkolwiek ze swoich bohaterów. Nawet narrator, którego głos przypomina głos Byrona, utrzymuje fikcję.
Ten pozór staje się jednak trudniejszy do utrzymania w późniejszych pieśniach poematu, zwłaszcza gdy percepcja narratora jako starszego, bardziej wyrafinowanego człowieka z lat dwudziestych XIX wieku przyćmiewa wyobrażenia młodego, nieudolnego Juana, żyjącego w latach dziewięćdziesiątych XVIII wieku.
Współcześni recenzenci w Anglii odmówili oddzielnej oceny wiersza i poety; Byron był atakowany zarówno za styl życia, jak i za poezję. Anonimowa recenzja w wpływowym Blackwood’s Magazine stwierdziła: „Poeta poświęcił swe siły najgorszym celom i pasjom.… Moralne napięcie całego wiersza jest osadzone w najniższej tonacji – i jeśli geniusz autora podnosi go od czasu do czasu z jego zanieczyszczenia, wydaje się, że żałował tego wyniesienia i pośpiesznie spadł na dół”.
Pomimo tych ostrych komentarzy na temat braku moralności Byrona, znaczna liczba krytyków znalazła w samym Don Juanie elementy godne pochwały. Ta sama recenzja magazynu Blackwooda, która potępiła brak moralności Byrona, chwaliła styl i ambitny zakres poematu, nazywając Don Juana „najbardziej godnym podziwu przykładem mieszanki łatwości, siły, wesołości i powagi istniejącej w całej angielskiej poezji”. i stwierdziła, że „Lord Byron nigdy nie napisał nic bardziej zdecydowanego i triumfalnego wyrażającego wielkość jego geniuszu”.
Inny krytyk, piszący dla New Monthly Magazine, oświadczył z żalem: „Nie możemy czytać tych fragmentów [w Don Juanie] bez wzruszenia ich wspaniałym pięknem i żałując, że poeta tak pełen prawdziwej inspiracji poświęcił się sprawie cnoty ”.
Little Lotte
