To słowiańska baśń ludowa skupiająca się na znaczeniu rozpoznania czyjegoś wewnętrznego piękna, niezależnie od jego wyglądu zewnętrznego, a także możliwości odkupienia po porażce. Opowieść ma wiele wariantów i pojawia się w czeskich, węgierskich, włoskich, rosyjskich opowieściach ludowych. W najpopularniejszej wersji opowieści, z Rosji, książę, który poślubił żabę, odkrywa, że jest piękną i magiczną dziewicą, ale zdradza jej zaufanie, zmuszając ją do opuszczenia go. Musi wtedy wyruszyć na wyprawę, aby się wykazać i odzyskać ją.
W tej wersji znana jest jako wróżka Vasilisa Mądra, ale bohaterka nie jest tą samą postacią, co Vasilisa Piękna z bajki ludowej o tym samym tytule, przedstawiającej wiedźmę Babę Jagę. Wersja rosyjska jest dobrze znana z dramatycznego zwrotu, jaki nadaje postaci Baby Jagi, która jest tutaj postrzegana jako pomocna istota, a nie jako zła, pożerająca dzieci wiedźma, której mistyczne moce symbolizuje cyfra trzy. Opowieść reprezentuje motyw zwierzęcej narzeczonej i obrażonej nadprzyrodzonej żony, który pojawia się w kilku legendach z różnych kultur. Słowiańska opowieść nie ma nic wspólnego ze współczesną powieścią The Frog Princess autorstwa E. D. Bakera, która stała się podstawą animowanego filmu Disneya z 2009 roku o tym samym tytule.
Pochodzenie i motyw
Forma wywodzi się z jednej z najstarszych, opowieści o zwierzętach, rozsławionej dzięki Bajkom Ezopa, ale po raz pierwszy pojawiła się w Mezopotamii. Opowieść zwierzęca wykorzystuje zwierzęta jako postacie, aby coś wyjaśnić (np. w jaki sposób pies zdobył swój ogon) lub zaimponować publiczności (jak w znanej opowieści Ezopa, Lis i winogrona). Na przykład w opowieści o Lisie i winogronach lis zachowuje się jak rozdrażnione dziecko, kiedy nie może dosięgnąć winogron i w końcu odchodzi, mówiąc, że prawdopodobnie i tak były kwaśne (inspiruje frazę „kwaśne winogrona” odnoszącą się do kogoś, kto racjonalizuje niepowodzenie w uzyskaniu tego, czego chce).
Opowieść jest pod wieloma względami podobna do bardziej znanego Żabiego Księcia (znanego również jako Żabi Król), w którym najmłodsza z trzech księżniczek przypadkowo wrzuca swoją złotą kulkę do studni i zostaje ona wyłowiona przez żabę po tym, jak księżniczka obiecuje jej swoje towarzystwo. Jednak gdy żaba zwraca jej kulę, łamie słowo i ucieka. Żaba następnie podąża za nią, aby zmusić ją do dotrzymania obietnicy. Księżniczka akceptuje żabę dopiero wtedy, gdy dowiaduje się, że jest w rzeczywistości przystojnym księciem i, według różnych wersji, jest albo nagradzana za jej dobroć, albo karana za bycie płytką i samolubną.
Opowieść
Historia zaczyna się od króla i królowej, którzy mają trzech szlachetnych synów, z których wszyscy posiadają najlepsze cechy, ale najmłodszy, książę Iwan, jest z nich najlepszy. Kiedy chłopcy osiągają odpowiedni wiek, król każe im wziąć łuki i wystrzelić strzałę na pola wokół jego zamku, każde w innym kierunku; kto odda im strzały, zostanie ich żonami. Synowie robią, co im kazano, a najstarszy brat znajduje swoją strzałę zwróconą przez córkę szlachcica, drugi przez jednego z zamożnych kupców, ale Iwan nie może nigdzie znaleźć swojej strzały.
Szuka przez trzy dni, aż natrafia na żabę siedzącą pośrodku ciemnego bagna, trzymającą strzałę w pysku. Iwan jest wściekły i z pustymi rękami wraca do zamku ojca, ale żaba mówi mu, że musi uszanować wolę ojca, odzyskać strzałę i zabrać ją jako żonę, inaczej nigdy nie odnajdzie drogi do domu.
Iwan wraca do zamku z żabą, by zostać wyszydzonym przez swoich starszych braci i ich piękne narzeczone. Opowiada im historię, ale odmawia poślubienia żaby, która najwyraźniej jest poniżej jego statusu księcia. Król przypomina mu, że jego słowo jest prawem i dekretuje, że musi poślubić żabę. Iwan nie jest zadowolony z tego wyniku, ale traktuje żabę życzliwie, żeni się z nią i sprowadza ją z powrotem do nowego domu, gdzie żyją razem szczęśliwie.
Z czasem król wzywa swoich synów i mówi im, że chce zobaczyć, jak ich żony wykonują prace domowe. Każe każdemu wziąć kawałek lnu z jego magazynu i poprosić żony o zrobienie mu koszuli do następnego ranka. Iwan wraca do domu przygnębiany i mówi żabie, że do rana ma zrobić ojcu piękną koszulę, co, jak mówi, jest niemożliwe i będą zawstydzeni. Żaba mówi mu, żeby się nie martwił, a po tym, jak idzie do łóżka, wykonuje magiczne zaklęcie i powstaje koszula. Następnego ranka Iwan wraz z braćmi przynosi koszulę ojcu. Jego ojciec ogląda koszulę najstarszego brata i stwierdza, że nadaje się tylko dla chłopa. Spogląda na koszulę drugiego brata i odrzuca ją jako wystarczającą tylko do noszenia w czasie kąpieli. Jest jednak zdumiony koszulą Iwana i chwali jego żonę za zrobienie ubrania tak pięknego, że będzie noszone tylko na specjalne okazje.
Po koszuli król żąda od żon upieczenia mu bochenka chleba i to samo dzieje się, gdy chleb żony Iwana jest ogłoszony najlepszym. Dwie pozostałe kobiety szpiegują żabę, aby zobaczyć, jak tworzy tak wspaniałe rzeczy, ale nie mogą ich odtworzyć. Następnie król prosi je, aby zrobiły mu dywan utkany ze złota i srebra, i znowu żona Iwana tworzy najlepszy, podczas gdy pozostałe dwie są obrażane za ich wysiłki. Następnie król nakazuje przedstawić mu żony następnego dnia, aby mógł osobiście podziękować im za ich pracę.
Iwan znowu jest zdenerwowany, ponieważ będzie musiał pojawić się z żabą, podczas gdy jego bracia mają piękne żony, ale kiedy mówi jej, że musi się pojawić, ta ponownie mówi mu, żeby się nie martwił. Następnego ranka mówi mu, żeby poszedł do zamku i nasłuchiwał jej powozu, a kiedy przybywa, jest oszałamiająco piękną księżniczką, która przyćmiewa wszystkie inne. Król chwali ją i urządza wielką ucztę, ale podczas uroczystości Iwan obawia się, że jego żona zamieni się w żabę wymyka się, wraca do domu, znajduje jej żabią skórę i ją pali.
Kiedy dowiaduje się o tym jego żona, płacze, że ją zdradził i musi teraz odejść. Mówi, że na zawsze będzie dla niego stracona, chyba że znajdzie ją w krainie, która leży pod słońcem w trzydziestym królestwie poza dziewięcioma krajami.Mówi mu swoje imię, Vasilissa Mądra, po czym zamienia się w gołębicę, odlatuje, a Iwan zostaje sam.
Iwan rozpoczyna swoją misję i znajduje starca, który mówi mu, że Vasilissa jest wróżką, którą ojciec przeklął, zamieniając ją w żabę na trzy lata. Gdyby Iwan był tylko cierpliwy, trzy lata dobiegły końca, a ona wróciłaby do swojej naturalnej formy. Żal mu jednak Iwana i daje mu magiczną kulę, która pomoże mu odnaleźć żonę.
Kula prowadzi go do ciemnego lasu, gdzie natrafia na chatę Baby Jagi stojącej na kurzych nóżkach i obracającej się w kółko. Po tym, jak Iwan zatrzymuje chatę i wchodzi, Baba Jaga pyta go, czy przyszedł z własnej woli, czy został zmuszony, a Iwan odpowiada, że częściowo była to jego wola, a częściowo był zmuszony, ale to nie jest tak ważne jak gościnność, ponieważ nie zaoferowała mu jedzenia, picia ani gorącej kąpieli.
Baba Jaga jest pod wrażeniem odpowiedzi księcia, ponieważ pokazuje ducha i odwagę. Następnie opowiada jej swoją historię, a ona zgadza się mu pomóc, ponieważ nienawidzi ojca dziewczyny i wie, że ingerowanie w jego plany rozwścieczy go. Mówi Iwanowi, że Vasilissa codziennie leci przez las dostarczając i odbierając wiadomości dla swojego ojca i zatrzymuje się w chacie.
Wróżka wchodzi do chaty, a Iwan ją łapie. Kiedy zamienia się w żabę, uśmiecha się, gdyż zobaczył ją ponownie taką, jaką znał, ale kiedy staje się jaszczurką, jest zniesmaczony upuszcza ją, a jaszczurka ucieka. Baba Jaga jest nim rozczarowana, ale mówi, że ma kolejną szansę w chacie jej siostry. W chacie siostry ponownie łapie wróżkę i trzyma ją, gdy staje się jaszczurką, ale upuszcza, gdy zamienia się w węża. Siostra Baby Jagi jest również rozczarowana Iwanem, mówiąc mu, że nie zasługuje na taką żonę, jeśli nie może nawet poradzić sobie z wężem, ale wysyła go do swojej młodszej siostry.
W domu młodszej siostry zostaje ostrzeżony, że jeśli tym razem mu się nie uda, nigdy więcej nie zobaczy żony w tym życiu. Iwan modli się o siłę, a kiedy wróżka wlatuje przez okno, chwyta ją. Dokonuje zwykłych przemian, ale on trzyma się mocno, dopóki nie stanie się strzałą, którą szybko dzieli na trzy. Vasilissa przyjmuje swoją naturalną postać, obejmuje go i wybacza mu, a Baba-Jaga jest tak szczęśliwa z powodu pary, że daje im białą klacz, która zabiera ich z powrotem przez dziewięć krain do królestwa ojca Iwana. Witają ich z powrotem, Iwan zostaje spadkobiercą ojca i wszyscy żyją długo i szczęśliwie.
Symbolizm i przesłanie
Opowieść podąża za paradygmatem większości, jeśli nie wszystkich baśni ludowych, odwracając tradycyjne zwyczaje i obrzędy, jednocześnie dostarczając ważnego przesłania kulturowego. Trzej książęta biorą ślub od razu, a starsi bracia są traktowani preferencyjnie, a prawdopodobnie starsze żony przewyższają najmłodsze. Zawiera również tradycyjną nikczemną postać, Babę Jagę, i przekształca ją w pomocnego ducha, który odgrywa kluczową rolę w pomaganiu bohaterowi w osiągnięciu celu jego wyprawy. Jak już wspomniano, historia jest podobna do wielu innych zwierzęcych opowieści o narzeczonej, ale podkreśla słabość bohatera, prawie do samego końca, poprzez jego niezdolność do dostrzegania przeszłych pozorów i doceniania wewnętrznego piękna swojej żony, niezależnie od jej formy.
Dotyczy to nie tylko początkowej odrazy bohatera do żaby, a później wstrętu do jaszczurki i węża, ale także reakcji publiczności na Babę Jagę. Baba Jaga rutynowo pojawia się w słowiańskich tradycjach jako groźna wiedźma jadąca w moździerzu napędzanym tłuczkiem z miotłą zamiatającą za sobą wszelkie ślady jej ścieżki, która szuka małych dzieci, które mogłaby zjeść. Rzadko pojawia się jako coś innego niż zła wiedźma, a nawet gdy jest pomocna, jak w bajce Maria Morevna, jest to wbrew jej woli. W tej historii jednak rozpoznaje wartość bohatera, a jej siostry robią to samo, aż do podarowania parze magicznego konia, aby sprowadził ich z powrotem do domu.
Baba Jaga jest rozpoznawana jako postać trickstera – postać mitologiczna, która często robi złe rzeczy, które następnie prowadzą do przemiany – a cała ta opowieść ucieleśnia postać trickstera. Oszuści mogą wydawać się źli, ale mogą spowodować ważną zmianę prowadzącą do czegoś dobrego. Nic i nikt w opowieści nie zachowuje się tak, jak się tego oczekuje – żaba jest w rzeczywistości wróżką, zła wiedźma jest pomocnym duchem, dzielny książę nie radzi sobie z jaszczurką ani wężem – a to sugerowałoby widzom ostrożność w wydawaniu sądów.
Wraz z morałem nieoceniania innych po wyglądzie jest nadzieja na drugą szansę i przebaczenie.Za każdym razem, gdy ojciec Iwana żąda od żony wykonania jakiegoś nowego przedmiotu, Iwan jest przygnębiony, gdy mówi o tym żonie, beznadziejny w obliczu zadań, które uważa za niemożliwe. Nawet po tym, jak jego żona pokazuje mu, że powinien jej ufać, wciąż wątpi, a jego obawy ostatecznie osiągają kulminację w akcie zdrady, kiedy pali jej żabią skórę. Po tych początkowych niepowodzeniach Iwan nadal potyka się w chacie Baby Jagi, ale dostaje drugą, a potem trzecią szansę w domach jej sióstr. Baba-Jaga i jej siostry nie zostawiają Iwana na pastwę jego słabości, ale wybaczają mu i zachęcają, by spróbował ponownie.Iwan ze swojej strony nie rezygnuje z żony, nawet po tym, jak uciekła przed nim jako jaszczurka, a potem wąż, i z tego samego powodu pomagają mu Baba-Jaga i jej siostry: ponieważ w końcu jest w stanie patrzeć dalej; dostrzec, co naprawdę ważne w życiu. W końcu trzyma się tych wartości, aby zakończyć swoje zadanie, ponownie stać się całością ze swoją żoną i, jak głosi opowieść, żyć długo i szczęśliwie.
Little Lotte
