Sigrid Undset – Kristin Lavransdatter

W 1928 r. Norweska pisarka Sigrid Undset (1882–1949) otrzymała nagrodę Nobla za „doskonały opis życia średniowiecznej Skandynawii”. Jej główne dzieło historyczne to trylogia „Kristin córka Lavransa” która składa się z trzech części: „Wianek” (1920), „Żona” (1921) i „Krzyż” (1922). Akcja powieści rozgrywa się w XIV wieku, szczegółowo opisują one realia średniowiecznej Norwegii. Chociaż Undset pisze we współczesnym języku norweskim przeplatanym archaizmami, nie używa słów i pojęć, które nie odpowiadają opisanej epoce.

Na średniowiecznym materiale Undset omawia pilne jej współczesne problemy – stosunek do religii, role kobiety w rodzinie i społeczeństwie, seksualną wolność. Są to kwestie, przed którymi stoi główna bohaterka Kristin, której losy śledzimy od dzieciństwa aż do śmierci. W trzech częściach cyklu Kristin reprezentowana przez trzy kobiety: ukochanej, matki i służebnicy Pańskiej , pomagającej innym.

Marina Cwietajewa wysoko oceniła trylogię, nazywając ją swoją ulubioną książką: „To jest najlepsze, co napisano o kobiecej roli. Przed nią jest „Anna Karenina”.

Saga o Kristin – to nie pierwsza narracja o losie kobiety napisana przez Sigrid Undset. Powieść Jenny jest przerażająca na swój sposób: opowiada historię młodej kobiety, która wyjechała do Włoch w poszukiwaniu doskonałej miłości, uwikłana w relacje z mężczyznami i popełniła samobójstwo. We Włoszech jest otoczona przez artystów, których twórcza energia jest porównywana do macierzyństwa, którego spodziewa się Jenny. Jednak dziecko Jenny umiera a ona sama nie może znieść ciosu.

Relacje między płciami są również poświęcone powieści Wiosna (1914), którą można nazwać historią jednego nieszczęśliwego małżeństwa i szczęśliwego rozwodu. To był rozwód, który pomógł parze Róży i Torkild przezwyciężyć przedłużający się kryzys w relacjach.

Undset zapożycza od norweskich sag niespieszny sposób narracji, krótkie i precyzyjne zdania oraz dynamikę narracji (w opisach dominują wydarzenia). Jeśli jednak porównasz kanoniczne skandynawskie sagi i powieści Undset, istnieje wiele różnic, z których kluczem jest psychologizm, który jest obecny dopiero w początkach sag. Undset zawiera opisy doświadczeń postaci w różnych epokach, opracowane szczegółowo w poprzednich „współczesnych” powieściach, do innej epoki sprzed sześciu wieków.

Kristin główna bohaterka eposu, jest bezpośrednią wolną osobowością, która nie mieści się w ramach średniowiecznej moralności. Przed małżeństwem kontaktuje się z ukochanym mężczyzną, co powoduje niezadowolenie m.in. przede wszystkim ojca – mężczyzny o tradycyjnych poglądach. Oprócz tego jej wybranek okazuje się być niegodną osobą, ale rozmyślna Kristin i tak poślubia go wbrew woli swoich rodziców. Jej historia jest historią o konflikcie interesów – miłość i autorytet: obowiązek, kościół i rodzice.

Jednak Undset nie ogranicza się do opisu losu młodego pokolenia. Troska o Kristin zmusza jej rodziców do rozmowy i zrozumienia, że w ich małżeństwie narosło wiele problemów – od niewierności po dysharmonię seksualną. Pod koniec pierwszej części trylogii Lavransa, ojciec Kristin, po raz pierwszy myśli, że mógł być złym mężem, pomimo pięknej zewnętrznej fasady ich związku z żoną. Jego żona cierpi z powodu tego, że relacje z mężem nie są wystarczająco otwarte, przez co jej dialog z rosnącą córką również się nie udaje (podobnie jak ona sama ,Kristin ma znacznie bliższe relacje z ojcem). Jest to żywy przykład tego, jak współczesne jest to przebrane za średniowieczne dzieło, podobna nieliniowość bohaterów świadczy o ich ewolucji i psychologii nieokreślonej prozy. Rozbija średniowieczną instytucję rodziny, a wraz z nią nowoczesną – w obu przypadkach mamy do czynienia z wyjątkowo niesprawiedliwym obrazem społeczeństwa przede wszystkim w odniesieniu do kobiety, w której uczucia są ograniczone narzuconymi fundamentami.

Jednocześnie nie mniejszą uwagę przywiązuje się do relacji rodzic-dziecko niż do relacji małżeńskich (relacja Kristin i jej męża jest jednym z elementów książki, ale nie jej istotą). To ciepłe relacje Kristin z jej ojcem i relacje z jej siedmioma synami. Jednak macierzyństwo wiąże się nie tylko z radością, ale także ze smutkiem – Kristin , podobnie jak Jenny, straciła dziecko. Undset podkreśla, że macierzyństwo jest najważniejszym etapem dorastania kobiety, ważniejszą hipostazą niż rola kochanki.

Kolejną nie mniej znaczącą warstwą treści jest religia, chociaż jest ona pokazywana w mniejszym stopniu niż relacje wewnątrz rodziny. Interesujące jest to, że w trakcie pisania trylogii poglądy religijne Undset zmieniły się radykalnie – z ateisty i poganki (jak sama się nazywała) zmieniła się w pobożną katoliczkę.