Epicki poemat osadzony na początku czasu w Niebie, Piekle i ziemskim raju (którego centrum jest Ogród Eden.Opublikowany w 1667 jako 10 ksiąg, wydany ponownie w 1674 jako 12 ksiąg.
Poemat ukazuje wygnanie Adama i Ewy z raju w wyniku wojny w niebie między Szatanem a Bogiem.
Akcja toczy się na początku czasu. Wczesne wydarzenia eposu koncentrują się na chrześcijańskim micie o wojnie w niebie i klęsce złych aniołów, opartym luźno na trzech fragmentach z pisma judeo-chrześcijańskiego: Izajasza 14: 12–21, Łukasza 10:18 i Objawienia 12: 7. –12. Fragment z Izajasza opisuje Szatana jako „gwiazdę poranną, syna świtu”, który „spadł z niebios” i przypisuje mu dumę i arogancję, które wynikają z jego rywalizacji z Bogiem.
Duma i próżność, cechy szatana, które trafiają do Raju utraconego, prowadzą do Wojny w Niebie i skłaniają upadłego anioła do szukania zemsty, siejąc spustoszenie w nowo stworzonych istotach Bożych, Adamie i Ewie.
We fragmencie z Ewangelii Łukasza sam Jezus powtarza relację Izajasza o upadku Lucyfera, zwracając w szczególności uwagę na to, że zstąpienie zbuntowanego anioła było jak błyskawica.
Fragment z Księgi Objawienia dramatyzuje konflikt, identyfikując Michała jako przywódcę dobrych aniołów, a Szatana jako jego przeciwnika, zwanego także „wielkim smokiem”, „diabłem” i „uwodzicielem całego świata”.
Chociaż Milton wyraźnie polegał na trzech fragmentach z pisma świętego, czerpał także z greckiego mitu – na przykład z wojny tytanów przeciwko Jowiszowi (opowiadanej przez autorów takich jak Heziod i Pindar). W pierwszej księdze Raju utraconego odnosi się do Briareosa i Tyfona.
Użycie przez Jowisza błyskawicy do pokonania Tyfona i spowodowania jego dziewięciodniowego upadku do Tartaru lub do jaskini w pobliżu Tarsu (w Azji Mniejszej) przewiduje użycie przez Syna piorunów, aby spowodować upadek złych aniołów z Nieba.
Późniejsze wydarzenia z Raju utraconego dotyczą uwiedzenia Ewy przez szatana w ogrodzie Eden i jej związku z Adamem podczas ich upadku i bezpośrednio po nim. Ponownie opierając się na pismach świętych, Milton dostosowuje i poszerza opis z Księgi Rodzaju.
Na podstawie tego krótkiego opisu biblijnego Milton tworzy bujny rajski ogród jako centrum ziemskiego raju pełnego roślin, owoców, kwiatów, rzek, ptaków, ryb i zwierząt, których wzajemne oddziaływanie jest harmonijne. Raj wywodzi się od perskiego słowa oznaczającego „park” lub „ogrodzenie”. Księga Rodzaju mówi nam, że ogród znajdował się na „Wschodzie”, co w tym kontekście ogólnie oznacza „Mezopotamię”. Powiedziano nam również, że z ogrodu wypływają cztery rzeki – Gichon, Piszon, Tygrys i Eufrat – ale dwie pierwsze są nieznane, przez co niemożliwe jest dokładne ustalenie lokalizacji ziemskiego raju.
„Ze zbocza wznoszą się także różne drzewa – cedr, sosna, jodła i palma (…)”. Taki bujny raj ma liczne precedensy w literaturze klasycznej, średniowiecznej i renesansowej. Wśród precedensów, które najprawdopodobniej wywarły wpływ na Miltona, są mity sumeryjskie, babilońskie i asyryjskie, z których najbardziej wpływowym jest Epos o Gilgameszu, który jest starszy od Księgi Rodzaju o 2000 do 3000 lat.
Raj utracony jest podzielony na 12 ksiąg, które działają podobnie jak rozdziały powieści. Narracja zaczyna się od pokonania Szatana po jego nieudanej próbie przejęcia kontroli nad Niebem, podąża za nim przez kolejne etapy jego udanego planu obalenia najnowszego stworzenia Boga, ludzkości, a kończy się wygnaniem Adama i Ewy z Ogrodu Eden.
Jak większość eposów, Raj utracony zaczyna się In medias res – to znaczy, historia nie jest opowiadana w ścisłym porządku chronologicznym. Na przykład dopiero w połowie eposu serafin (lub anioł) Rafael opowiada o najwcześniejszych wydarzeniach, takich jak Wojna w Niebie, ale narrator eposu opowiada o konsekwencjach tego konfliktu, zwłaszcza o ukaraniu złych aniołów.
Milton przeżył jeden z najbardziej dramatycznych okresów w historii Anglii, okres, który jeden z historyków opisał jako „świat wywrócony do góry nogami”. Przewrót w erze Miltona rzucił wyzwanie średniowiecznemu światopoglądowi, w którym różne klasy społeczne – pospólstwo, duchowieństwo, szlachta i władca – były sztywno rozwarstwione, jedna nad drugą. Zakłóceniem tej hierarchii była ogromnie rozwijająca się klasa średnia, w tym rzemieślnicy, kupcy i prawnicy, którzy osiedlili się na obszarach miejskich i których zaangażowanie w kulturę społeczno-gospodarczą zmieniło tradycyjne koncepcje statusu. Reformacja protestancka przyczyniła się również do niestabilności społecznej, kwestionując autorytet papiestwa i zachęcając ludzi do samodzielnego czytania Biblii, zamiast zlecać jej interpretację księdzu. Na początku XVII wieku wiele odkryć naukowych, zwłaszcza potwierdzenie Galileusza, że Ziemia kręci się wokół Słońca, podważyło również tradycyjne światopoglądy. W tym klimacie lewicowe ugrupowania polityczne, religijne i wojskowe kwestionowały hegemonię władcy jako głowy kościoła i państwa. To wyzwanie ostatecznie doprowadziło do angielskiej wojny domowej, w której Oliver Cromwell, dowódca armii angielskiej, pokonał rojalistów. Wraz ze ścięciem króla Karola I w styczniu 1649 r. Rozpoczęło się Bezkrólewie, a Cromwell przewodniczył narodowi. Biorąc pod uwagę powyższe wydarzenia, Szatan w Raju utraconym może być typem buntownika, który rzuca wyzwanie absolutyzmowi Boga, odmawiając kapitulacji. W rezultacie Szatan definiuje swoje istnienie, będąc przeciwnikiem.
Podstawa interpretacji Szatana jako bohatera wywodzi się z reakcji brytyjskich poetów romantycznych przełomu XVIII i XIX wieku. Takich jak William Blake, Percy Shelley.
Kiedy komponował swój epicki wiersz, 56-letni Milton przeżył już dwie żony i zamierzał ożenić się po raz trzeci. Niewątpliwie niektóre z jego doświadczeń małżeńskich wpłynęły na charakterystykę Ewy i jej związku z Adamem. Na przykład wydaje się prawdopodobne, że kiedy Ewa oddziela się od Adama w 9 Księdze Raju utraconego, Milton mógł przypomnieć sobie rozstanie z pierwszą żoną w 1642 roku, kiedy wróciła do domu do swoich rodziców po dwóch miesiącach małżeństwa (powróciła do niego trzy lata później). Najwyraźniej Mary Powell uznała Miltona za niegościnnego małżonka, być może dlatego, że miała zaledwie 17 lat, podczas gdy on miał 33 lata. Poza tym dieta Miltona, oszczędne posiłki, niewielkie kontakty towarzyskie z innymi i nastroje anty rojalistyczne były sprzeczne z wychowaniem Mary. Co istotne, w swoich traktatach rozwodowych Milton twierdzi, że głównym celem małżeństwa jest złagodzenie samotności. Podobnie jak Adam w Raju utraconym. Taka jest podstawa małżeństwa, a kiedy więź miłości i przyjaźni zostaje zerwana, Milton twierdzi że, jest to małżeństwo. Ze względu na swoje osobiste doświadczenia i podrzędny status kobiet w siedemnastowiecznej Anglii Milton prawdopodobnie podzielał pogląd o związkach małżeńskich, jaki sam Syn wyraża, gdy karze Ewę po jej upadku: „woli męża” ona „podda się”, a on nad nią „będzie panować”. Chociaż taki mógł być jego ogólny pogląd, jego poemat przejawia stosunkowo otwarte spojrzenie na kobiety w tamtych czasach, przedstawiając relację między Adamem i Ewą, która jest bardziej wzajemna niż hierarchiczna.
Lord Byron podobnie jak większość postrzegali Szatana jako bohatera-buntownika, być może po części dlatego, że, podobnie jak Szatan, kwestionowali tradycyjny autorytet. Szatan może być nawet postrzegany jako alegoryczna interpretacja Cromwella, który nie tylko zbuntował się, ale także pokonał króla Anglii. Ale triumf Cromwella miał nastąpić rzekomo dlatego, że monarchia Stuartów była niesprawiedliwym rządem, instytucją, która zawłaszczyła władzę, do której doszedł Parlament i podporządkowała sobie ludzi. Podczas gdy suwerenność Boga może być interpretowana jako prawowita, ludzki władca, który jest absolutystą, ma tendencję do stawania się tyranem, a tyran zasługuje na obalenie i ukaranie. Innymi słowy, poemat Miltona może odróżniać suwerenność uprawnioną od bezprawnej.
Inny punkt widzenia jest rozwijany w ilustrowanych wydaniach Raju utraconego, z których pierwsze ukazuje się w 1688 roku, roku Chwalebnej lub Bezkrwawej Rewolucji, w której angielski parlament zastąpił Jakuba II, ostatniego katolickiego króla Anglii, jego protestancką córką Marią. W pierwszym ilustrowanym wydaniu wiersza twarz Szatana przypomina twarz monarchy Stuartów. Epos opowiada o tym, jak Szatan wywyższa się ponad swoich rodaków, wymuszając od nich hołd, jakby był bóstwem. Robiąc to, staje się „bożkiem majestatu boskiego”, jak opowiada epos, a źli aniołowie, którzy go czczą, są bałwochwalcami. Wszystkie te obrazy sugerują monarchów Stuartów, których można utożsamiać z bożkami, oraz rojalistów, którzy im pomagali, których można utożsamiać z bałwochwalcami. Co więcej, jeśli Milton opisuje sobór w piekle w księdze 2 Raju utraconego jako debatę parlamentarną, to również potwierdza pogląd, że Szatan ma przypominać monarchów Stuartów. Rada diabła oferuje jedynie pozory debaty – konsensus, który ostatecznie wypływa z obrad, jest tym samym planem pierwotnie zaproponowanym przez szatana, którego dominacja zwycięży. To samo wydarzyło się podczas rządów Karola I; kiedy parlament nie zastosował się do jego woli, zagroził, że go rozwiązuje. Co więcej, Szatan intronizowany w Pandemonium przypomina zarówno przywódcę politycznego, jak i religijnego, dwie role monarchów Stuartów.
Pisząc Raj utracony, Milton opierał się głównie na pismach hebrajskich i chrześcijańskich. Zawarł również obszerny komentarz do tego pisma, napisany przez rabinów i Ojców Kościoła, którzy byli wybitnymi chrześcijańskimi interpretatorami w pierwszych wiekach po Chrystusie (ludzie tacy jak św. Augustyn). Aby osiągnąć epicką formę wiersza, Milton świadomie naśladował poprzednie długie wiersze narracyjne, takie jak Iliada i Odyseja Homera oraz Eneida Wergiliusza. W rzeczywistości na początku Księgi 9 odnosi się do wszystkich trzech z tych klasycznych eposów. Milton jest również wdzięczny eposom klasycznej starożytności za dwojakie motywy miłości i wojny, które stanowią podstawę Raju utraconego, oraz za liczne konwencje i środki literackie tradycyjnie kojarzone z długimi wierszami narracyjnymi, takie jak wzywanie muz, zejście do świat podziemi i epickie porównania, średniowieczne i renesansowe eposy. Na przykład Boska komedia Dantego, zwłaszcza Inferno, wywarła wpływ na Raj utracony na wiele sposobów, szczególnie w topografii piekła. Rzeczywiście, jeden z najbardziej znanych paradoksów w Raju utraconym, w którym „nadzieja nigdy nie przychodzi” do upadłych aniołów, chociaż „przychodzi do wszystkich”, wywodzi się z inskrypcji na portalu do podziemnego świata Dantego, który radzi wszystkim, którzy wchodzą w jego granice, do porzucić wszelką nadzieję na ucieczkę.
Raj utracony odzwierciedla purytanizm na kilka sposobów. Jeśli purytanie nie lubili ustanowionego Kościoła z powodu jego podobieństwa do rzymskiego katolicyzmu, to w szczególności papiestwo wzbudzało ich nienawiść. Pandemonium, świątynia i pałac, który diabły budują w piekle, przypomina bazylikę św. Piotra w Rzymie. Podobnie jak kościół św. Piotra, Pandemonium ma ozdobne filary; sugerują wejście do Bazyliki św. Piotra.
Aby kontrastować z ekscesami rzymskiego katolicyzmu, Milton w Raju utraconym przedstawia wieczorne i poranne modlitwy Adama i Ewy jako proste i spontaniczne formy kultu.
W końcu wśród purytanów i innych protestantów panowało przekonanie, że małżeństwo nie służy wyłącznie prokreacji – partnerzy małżeńscy są sobie winni wzajemne pocieszenie i wsparcie. Podręczniki z początku XVIII wieku (na przykład The Compleat Housewife, 1734 i The Young Ladies 'Companion, 1740) promowały ideę męża i żony jako pomocników w ich życiu duchowym, emocjonalnym i zawodowym, ideał wyraźnie odzwierciedlony w relacji Ewy do Adama.
Kiedy został opublikowany po raz pierwszy (1667), Raj utracony wzbudził entuzjazmu, ponieważ jego autorem był John Milton. Poglądy religijne i polityczne Miltona piętnowały go jako niepopularnego autora po Restauracji, tak że doskonałość jego największego dzieła pozostała w dużej mierze niezauważona, z wyjątkiem podziwu kilku bliskich współpracowników, takich jak Andrew Marvell, który pracował z Miltonem, gdy był dyplomatą sekretarz w okresie Bezkrólewia. Innym wielbicielem był John Dryden, który pod koniec stulecia wydał fragmenty Raju utraconego dla opery The State of Innocence, która została opublikowana w 1677 roku, ale nigdy nie została wykonana.
Dopiero w XVIII wieku epos Miltona zyskał bardziej powszechną pochwałę. Pokolenie później, w 1727 roku, francuski pisarz Voltaire wyraził nieograniczony podziw dla Miltona i jego eposu. W połowie XVIII wieku polityczny liberalizm i ruch romantyczny, który polegał na ponownym przywiązaniu do natury, odnotował wpływ na społeczeństwo angielskie; w 1756 roku angielski krytyk Joseph Warton skupił się między innymi na naturalnym otoczeniu Ogrodu Eden w Raju utraconym, określając niepohamowaną wyobraźnię autora jako wzniosłą. Jednak później, w XVIII wieku, w The Lives of the Most Eminent English Poets (1783), Samuel Johnson wyraził mieszaną reakcję: chociaż chwalił wyobraźnię Miltona, potępiał obrazy natury jako pochodzące bardziej z książek niż z bezpośredniego doświadczenia.
Na początku XIX wieku, zwłaszcza po rewolucji francuskiej, Raj utracony wzbudził podziw Williama Blake’a, Percy’ego Bysshe Shelleya i Lorda Byrona, z których wszyscy postrzegali Szatana Miltona jako bohaterskiego buntownika, a Boga jako tyrana.
Dziś Raj utracony jest powszechnie uważany za klasykę literatury zachodniej, która porusza współczesne tematy o dużym zainteresowaniu, takie jak patriarchat, relacje ludzkości z Bogiem, relacje płci i ekologii.
#LittleLotte