Type and press Enter.

David Albahari / Götz i Meyer

Lubię tylko te książki o tragediach XX wieku, które ujmują temat dyskretnie jak „Austerlitz” Sebalda albo w sposób pokrętny i zakamuflowany jak „Zakład kąpielowy” Augustina czy „Tynset” Hildesheimera, wszystkie przytaczane już na tych łamach, choć wiele księżyców temu, by posłużyć się kalką językową w najgorszym guście. Albahari próbuje autorskiego podejścia. ...

Życie i śmierć samotnych gołębi

„Na południe od Brazos” Larry’ego McMurtry’ego to opasłe tomiszcze. Całość liczy sobie niespełna 900 stron – razem z posłowiem i klimatycznymi zdjęciami, w tym z epoki Dzikiego Zachodu. Bo to właśnie w tych czasach dzieje się opisana historia (około 1876 roku, już po Little Bighorn). Tak więc mamy do czynienia ...

INNA KOSMOGONIA / BOGOWIE PEGANY / LORD DUNSANY

Lord Dunsany, Bogowie Pegany, Wydawnictwo Vesper, Czerwonak 2023 Opowiadać historie i słuchać historii – to są ludzkie gry. Bardzo ludzkie. Wymyśliliśmy sobie nawet literaturę, to jest zbiór zastygłych historii, do których mamy dostęp nawet, gdy nikt w pobliżu do opowiadania się nie kwapi. Takie magazynowanie opowieści ...

O SERCU BIJĄCYM W UKRYCIU / SEGRETARIO / MACIEJ HEN

O tym, że Maciej Hen pisze Segretaria, że akcja toczy się w piętnastowiecznym Krakowie, że będzie to powieść epistolarna dowiedziałem się mniej więcej dwa lata temu, i od tamtej pory czekam z wielką niecierpliwością, mając w pamięci to, co autor potrafi wywinąć, gdy zabiera się za pisanie w ogóle, ze ...

Lektura wtóra / Ernst Augustin / Zakład kąpielowy

A gdybyście przyjechali do sanatorium, a tam wcale nie czekałyby nieprzyzwoita wyżerka, kawa i koniak, błogie leżakowanie pod kocami z wielbłądziej wełny, tylko koszmar, pętla niepojętych zdarzeń, z której nie sposób się wyrwać? I gdyby nie było do końca wiadomo, czy to na pewno wy przyjechaliście, czy jednak ktoś inny, ...

HRABAL – MIASTECZKO, W KTÓRYM CZAS SIĘ ZATRZYMAŁ

No, to skończyłem czytać Miasteczko, w którym czas się zatrzymał Hrabala. Zapytacie – co tam nowego u Hrabala? Odpowiem: to samo co zawsze. To samo, to znaczy najlepsze czytanie, na jakie trafić można. Miasteczko pisał Hrabal w 1973 roku, zaś impulsem do pisania były problemy zdrowotne – pisarz nie domagał ...

Michał K. Pawlikowski / Dzieciństwo i młodość Tadeusza Irteńskiego

To książka interesująca już choćby ze względu na swą formę, stanowi bowiem autobiografię zakamuflowaną pod postacią powieści, w której młodzieńcze przeżycia autora przypisane są bohaterowi o fikcyjnym nazwisku. Kamuflaż jest mocno umowny, a jednak fikcja Tadeusza Ipohorskiego-Irteńskiego być może odrobinę ośmiela Pawlikowskiego do szczerości, a nawet pewnej niefrasobliwości w odkrywaniu ...

Opowiadanie mitu / Wilhelm Mach / Życie duże i małe

Wilhelm Mach, dziś zupełnie zapomniany, był w latach 60. gorącym nazwiskiem na literackiej scenie PRL-u i aktywnym uczestnikiem środowiskowego życia. Z sympatią, a nawet czułością, wspominają go Kazimierz Brandys i Józef Hen, ale także Marek Nowakowski; mniej ciepłe słowa ma dla niego Leopold Tyrmand. Postanowiłem na własne oczy przekonać się, ...

Bardzo krótko / Wolfgang Hildesheimer / Tynset

Powieści o największej tragedii XX wieku czytam już tylko pod warunkiem, że są wyjątkowe; i gdybym wiedział, że „Tynset” zahacza o ten temat, nie sięgnąłbym po niego. Ale to właśnie rzecz wyjątkowa i tajemnicza, a nieliczne wzmianki pozwalające rozszyfrować materię, która tak gniecie narratora, są zakamuflowane i opatrzone pieczęciami, jakie ...

JAK SIĘ TWORZY POWIEŚĆ / UNAMUNO

Jak się tworzy powieść Miguela de Unamuno, to tekst tak gęsto obrosły kolejnymi warstwami, że już samo przekopywanie się przez nie, przedzieranie w głąb w poszukiwaniu jego sedna, sensu i spotkania z autorem jest dobrym powodem do sięgnięcia po książkę. Te warstwy sięgają poza sam utwór – dotyczą nie tylko ...

Bardzo krótko / Jorge Luis Borges / Alef

To nie była moja pierwsza lektura tego zbioru. Ale uprzednio podchodziłem do Borgesa bezkrytycznie, w otępiałym zachwycie, tym razem pojawiły się zaś pewne wątpliwości. Najbardziej przemawia bowiem do mnie erudycja w wydaniu dyskretnym, tymczasem w „Alefie” zbyt często jest ona demonstracyjna, choć wciąż tę dyskretność usiłuje symulować. Chwilami wydawało mi ...

Dvořáková / Wrony

Za Wrony Petry Dvořákovej wziąłem się z kilku powodów. Najważniejszym była okładka, der Mensch ist doch ein Augentier, poza tym nie zaniedbywałem nauki o pięknie i obcowanie z rzeczami estetycznie dodatnimi sprawia mi zwyczajnie przyjemność. A okładka i ilustracje w wykonaniu Terezy Basařovej zwyczajnie dostarczają. Po drugie sięgam ze względu ...

Adam Bodor / Okręg Sinistra

Bodor to pisarz osobny. Napisał osobną książkę, w której złapał w pułapkę totalitaryzmy, które łapią w pułapkę ludzi. Sportretowany tu Dobrin to świat istniejący gdzieś tuż obok, ale z jego mieszkańcami nie można się porozumieć, nie można ich już uratować. Pozwolili, by ich wola słabła z każdym dniem, by nikczemna ...

Bardzo krótko / Max Blecher / Rozświetlona jama. Dziennik sanatoryjny

Blecher niemal od razu skojarzył mi się z Robertem Walserem. Równie jak on kruchy i wrażliwy, równie uważny obserwator, spogląda na świat ze spokojną życzliwością, choć nie godzi się na jego bezwzględny dyktat, ciągle szukając alternatywnych rozwiązań, dziur w strukturze rzeczywistości, które pozwolą mu prześliznąć się do jakiegoś lepszego gdzie ...

Bardzo krótko / Roberto Arlt / Siedmiu szaleńców

Duszna, gorączkowa opowieść o próbie ziszczenia kontrowersyjnej utopii przy pomocy bardzo nieortodoksyjnych środków; o smutnej powtarzalności rewolucyjnych mechanizmów; o zagubieniu człowieka, który nie może już znaleźć dużej dłoni do schowania swojej małej rączki. Brzmi jak pisana wczoraj, a nie ponad 90 lat temu. W krótkiej powieści pomieścił Arlt bezmiar ludzkiego ...

Bardzo krótko / Kurt Vonnegut / Kocia kołyska

Brawurowa opowieść o pozytywnej roli mitu, o fikcji organizującej rzeczywistość lepiej od samej rzeczywistości. Konfrontacja dwóch zasadniczych światopoglądów, które w ostatecznym rozrachunku okazują się pustą przestrzenią między palcami. Jak to często bywa w życiu, śmiech przykrywa tu tragizm, a zimnowojenna atmosfera zagrożenia łączy się z powojennym uczuciem tymczasowości i oderwania. ...

Charlotte Brontë – Jane Eyre

Opublikowana w 1847 roku Jane Eyre niemal natychmiast przyniosła sławę swojej mało znanej autorce, córce duchownego z małego miasteczka w północnej Anglii. Na pozór powieść uosabia typowe sytuacje z gatunku powieści gotyckich, takie jak tajemnica, horror i klasyczne średniowieczne otoczenie zamku; wiele z tych incydentów graniczy z melodramatem. Historia młodej ...

Chwiejna katedra / Artur Przybysławski / Pan Profesor

To powieść uniwersytecka w jej nieznanej mi dotąd, radykalnej odmianie, idącej w swej zajadłości znacznie dalej niż dzieła klasycznych, anglojęzycznych prześmiewców. Wielki hołd dla Rabelais’go, Sterne’a, Gombrowicza i innych znamienitych dżentelmenów, a zarazem pamflet na środowisko akademickie oraz filozofię i jałowość wielu spośród jej dogłębnych dociekań. Przyznaję, że sama przedmowa ...

Bardzo krótko / Kazimierz Brandys / Pomysł

A gdyby tak przepisać historię Polski? Nie upudrować jej facjatę, by przykryć bruzdy i zmarszczki, tylko zerwać całą zatęchłą tapetę i pozwolić skórze odetchnąć, odzyskać naturalny, zapomniany blask? Punkt wyjścia tej skromnej objętościowo książki stanowi taki właśnie pomysł, wykreowanie fikcyjnej renesansowej postaci, mającej rzekomo znaczący wpływ na rozwój polskiej myśli ...

Bardzo krótko / Kazimierz Brandys / Wariacje pocztowe

Znakomity jest pomysł na formułę tej książki. Kolejne głowy rodziny Zabierskich piszą do swych pierworodnych, podnosząc swoje małe sukcesy i próbując wytłumaczyć przyćmiewające je wielkie porażki, a opisywane żywoty nieodmiennie wpisywane są przez Brandysa w węzłowe momenty polskiej historii, w romantyczne, narodowe zrywy, które nie zwykły kończyć się dobrze. Nie ...

Federico García Lorca – Krwawe gody

Krwawe Gody ukończone w 1932, miały premierę w Madrycie w 1933.  Sukces polegał na tym, że Lorca po raz pierwszy był w stanie utrzymać się z dochodów pochodzących z  pisania.  Jego sukces pokazuje również, w jakim stopniu duża publiczność hiszpańska do 1933 roku była bardzo podatna na innowacje w teatrze ...

Rebecca – Daphne du Maurier

Zeszłej nocy śniło mi się, że znów pojechałem do Manderley. Ta pierwsza linijka Rebeki jest jedną z najpotężniejszych i najbardziej rozpoznawalnych w całej literaturze. Od ponad sześćdziesięciu lat publiczność na całym świecie chwali powieść Daphne du Maurier jako urzekającą mieszankę tajemnicy, horroru, romansu i suspensu. W tej książce czytelnicy mogą ...

Oscar Wilde – Mąż idealny

Premiera An Ideal Husband odbyła się w Londynie 3 stycznia 1895 r., a opublikowano ją w 1896 r. Była to trzecia z czterech wystawionych sztuk komediowych Wilde'a i odniosła równie wielki sukces wśród publiczności, jak dwie poprzednie. Jednak ówcześni krytycy nie byli tak wdzięczni jak publiczność, co miało miejsce w ...

Bardzo krótko / Tomasz Mirkowicz / Lekcja geografii

„Lekcja geografii to dwadzieścia trzy lipogramy, czyli opowiadania tak skonstruowane, by nie zawierały wybranych liter alfabetu” – czytamy na okładce książki. Zjawisko brakującej litery nie jest podczas lektury rozstrzygające, ale daje czytelnikowi istotną wskazówkę co do autora – że ten ma mianowicie niemałe poczucie humoru i że włożył w akt ...

Bardzo krótko / Josef Škvorecký / Gorzki świat

„Gorzki świat” to zbiór opowiadań i, jak każdy zbiór, jest nierówny. Tuż po genialnej historii utrzymanej w poetyce absurdu następuje moralizatorska, płaska satyra, ustępująca z kolei miejsca czemuś, co wygląda na nieładny, nisko motywowany paszkwil. Wydaje się wręcz, że Škvorecký celowo utrzymuje czytelnika w ambiwalencji i napięciu, każąc mu zachować ...

NA CO KOMU MARTWE DUSZE?

Przy komputerze leży sterta książek, które obecnie czytam. Ale „leży” nie jest jedynym czasownikiem, który jej dotyczy: ona także rośnie, kurzy się, od czasu do czasu się plami, od czasu do czasu przewraca (wówczas trzeba ją odchudzić i pozwolić rosnąć dalej). Kilka dni temu przechyliła się niebezpiecznie i w przechyle ...

Bardzo krótko / W.G. Sebald / Pierścienie Saturna

Proza to bardzo ulotna, do tego stopnia, że treść przeczytana poprzedniego dnia, następnego nie gościła już w mojej głowie, tylko lewitowała gdzieś w niezmierzonych przestrzeniach. Zaiste fatalny błąd popełnił Sebald, nie decydując się nigdy na udział w kursie kreatywnego pisania; wiedziałby wówczas, że należy pisać krótsze rozdziały. Podobnie jak w ...

Bruk dobrych chęci / Josef Pánek / Miłość w czasach globalnych zmian klimatycznych

Doskonały przykład, jak chybioną taktyką w walce z realnymi problemami jest ich spłycanie i przedstawianie w trybie czarno-białym. Początkowo nie chciałem uwierzyć w naiwność Pánka, jako ironiczne odczytując jego kolejne hiperbole, czyniące na przykład z Czechów naród rasistów, ale w końcu musiałem w nią uwierzyć, bo on autentycznie chłoszcze wschodnioeuropejską ...

Bardzo krótko / Pierre Michon / Żywoty maluczkich

Skarby, kolejne niespodziewane skarby. Już sam tytuł sugeruje oddanie głosu tym, którzy zazwyczaj go nie mają. To jednak tylko jeden z licznych elementów gry Michona z czytelnikiem. W istocie główni (i bez wyjątku tytułowi) bohaterowie kolejnych opowieści są w nich często postaciami epizodycznymi, drugoplanowymi. To dzieło erudycyjne i intertekstualne, ale ...

Bardzo krótko / Georgi Gospodinow / Fizyka smutku

Gdy sięgam po powieść napisaną przez poetę, mam pewność, że znajdę w niej trzy rzeczy: piękne obrazowanie słowem, motyw wrażliwości jako motyw wiodący, wreszcie co najmniej odrobinę pretensjonalności. A przecież książkę Gospodinowa trudno nawet nazwać powieścią, to gatunkowa hybryda, kolekcja obrazów i epizodów, których siła ujawnia się dopiero przy spojrzeniu ...

William Shakespeare – Sen nocy letniej

Sen nocy letniej to jedna z najwcześniejszych komedii romantycznych Williama Szekspira i przez wieki uważana była za jedno z jego najbardziej udanych i lubianych dzieł.To zrodziło niektóre z jego najbardziej zapadających w pamięć i naśladowanych postaci, takich jak Puck, czarodziejski duszek z zamiłowaniem do psot. Odkąd sztuka została napisana około ...

Bardzo krótko / Italo Svevo / Starość

Przewrotny tytuł tej powieści kojarzy się z „Bez dogmatu”, starość to tylko odmienna od sienkiewiczowskiej metafora choroby woli. Toczony nią Emilio, protagonista niemal nie do zniesienia przez swe zamiłowanie do dzielenia włosa na czworo i obawę przed działaniem, dostaje do pary równie (choć inaczej) słabą siostrę, jako antagonistów zaś Angiolinę, ...

TADEUSZ NOWAK / A JAK KRÓLEM, A JAK KATEM BĘDZIESZ

Książka Nowaka jest szalenie bliska ziemi i szalenie bliska ciału, cały czas ma się wrażenie, jakby organicznie z nich wyrastała. Lekturze zamiast zapachu papieru towarzyszy woń ziemi – raz wyschniętej na pieprz, raz mokrej od deszczu, czuć zapach lata i stawu i wiatru, czuć czysty i przeszywający zapach mrozu, czuć ...

Smaczne winko / François Rabelais / Gargantua i Pantagruel

Skoro przypomniałem sobie „Tristrama Shandy’ego”, naturalną koleją rzeczy należało sięgnąć i po „Gargantuę i Pantagruela”. Obie powieści łączy wiele, dzielą zaś dwa wieki oraz stopień subtelności zastosowanej kpiny. Tam, gdzie Sterne wybiera zwiewną aluzję, Rabelais wchodzi z drzwiami oraz przy akompaniamencie głośnych dźwięków o jednoznacznie fizjologicznej proweniencji. Potężne dzieło Rabelais’go ...