Type and press Enter.

David Albahari / Götz i Meyer

Lubię tylko te książki o tragediach XX wieku, które ujmują temat dyskretnie jak „Austerlitz” Sebalda albo w sposób pokrętny i zakamuflowany jak „Zakład kąpielowy” Augustina czy „Tynset” Hildesheimera, wszystkie przytaczane już na tych łamach, choć wiele księżyców temu, by posłużyć się kalką językową w najgorszym guście. Albahari próbuje autorskiego podejścia. ...

Lektura wtóra / Ernst Augustin / Zakład kąpielowy

A gdybyście przyjechali do sanatorium, a tam wcale nie czekałyby nieprzyzwoita wyżerka, kawa i koniak, błogie leżakowanie pod kocami z wielbłądziej wełny, tylko koszmar, pętla niepojętych zdarzeń, z której nie sposób się wyrwać? I gdyby nie było do końca wiadomo, czy to na pewno wy przyjechaliście, czy jednak ktoś inny, ...

Po pierwsze wątpić / Jan Józef Szczepański / Dziennik 1957-1963

Dwa są wielkie tematy tego dziennika. Pierwszym, niekoniecznie może oryginalnym, jest przemijanie. Bardzo wcześnie zyskuje Szczepański jego świadomość i od tego momentu wszystkie opisywane wydarzenia przesłania jego cień, nienachalny, lecz stale obecny. Drugi z wielkich tematów jest mi zaś szczególnie bliski, podobnie jak i sam autor. Cały tom przeniknięty jest ...

Do czego służy naród / Oksana Zabużko / Planeta Piołun

Jest coś fascynującego w sposobie, w jaki intelektualiści postrzegają zjawiska w innych, dodatkowych kategoriach, dostrzegają między nimi sekretne powiązania, kroją nożem rzeczywistość i ukazują ją warstwa po warstwie. Eseje Zabużko uświadomiły mi moją ślepotę w kwestii Putina, ukazały jego działania wpisane w szerszy kontekst konsekwentnie realizowanego od lat planu. Mojej ...

Józef Wittlin / Orfeusz w piekle XX wieku

To była znajomość, która trwała ponad miesiąc, nie tyle nawet ze względu na obszerność tego zbioru, w wydaniu Instytutu Literatury poszerzonego jeszcze o obficie zakrojone i nie zawsze niezbędne przypisy, ale przede wszystkim z uwagi na intensywność zawartych tu treści, co fascynujące, przekazanych w sposób przejrzysty i czytelny. Wittlin od ...

O słowo za dużo / Dino Buzzati / Sześćdziesiąt opowiadań

Kto normalny rozpoczyna zbiór sześćdziesięciu opowiadań arcydziełem? Buzzati to niewątpliwie autor z wyższej półki. Jego wyobraźnia jest nieograniczona; światy, jakie buduje – zniewalające. Tworzy fantastyczne fabuły i nie zawsze potrzebuje do tego fantastycznych rekwizytów. Nastrój jest często baśniowy; rzeczywistość pozornie zwyczajna nagle zyskuje dodatkowy wymiar, zdradza swą inność jakimś obcym ...

Michał K. Pawlikowski / Dzieciństwo i młodość Tadeusza Irteńskiego

To książka interesująca już choćby ze względu na swą formę, stanowi bowiem autobiografię zakamuflowaną pod postacią powieści, w której młodzieńcze przeżycia autora przypisane są bohaterowi o fikcyjnym nazwisku. Kamuflaż jest mocno umowny, a jednak fikcja Tadeusza Ipohorskiego-Irteńskiego być może odrobinę ośmiela Pawlikowskiego do szczerości, a nawet pewnej niefrasobliwości w odkrywaniu ...

Opowiadanie mitu / Wilhelm Mach / Życie duże i małe

Wilhelm Mach, dziś zupełnie zapomniany, był w latach 60. gorącym nazwiskiem na literackiej scenie PRL-u i aktywnym uczestnikiem środowiskowego życia. Z sympatią, a nawet czułością, wspominają go Kazimierz Brandys i Józef Hen, ale także Marek Nowakowski; mniej ciepłe słowa ma dla niego Leopold Tyrmand. Postanowiłem na własne oczy przekonać się, ...

Bohdan Korzeniewski / Było, minęło… Wspomnienia

Tematyka przeraźliwych doświadczeń XX wieku – obozów koncentracyjnych, łagrów, masowych mordów, samej wojny – wciąż nas fascynuje. Metody deskrypcji tych doświadczeń są rozmaite, od suchych, pozbawionych komentarza raportów Nałkowskiej czy Borowskiego aż po przesłodzoną, fałszującą fabularyzację, komercjalizującą tragedię i zawierającą obowiązkowe słowo klucz w tytule. Ja osobiście najbardziej lubię czytać ...

Bardzo krótko / Wolfgang Hildesheimer / Tynset

Powieści o największej tragedii XX wieku czytam już tylko pod warunkiem, że są wyjątkowe; i gdybym wiedział, że „Tynset” zahacza o ten temat, nie sięgnąłbym po niego. Ale to właśnie rzecz wyjątkowa i tajemnicza, a nieliczne wzmianki pozwalające rozszyfrować materię, która tak gniecie narratora, są zakamuflowane i opatrzone pieczęciami, jakie ...

Bardzo krótko / Barbara Sadurska / W ruchu

„W ruchu” to książka szczególna. Wydana przez Małopolski Instytut Kultury w nakładzie czterech tysięcy egzemplarzy i dystrybuowana bezpłatnie (oraz skutecznie – spróbujcie ją dostać!), mieści osiem historii, z których cztery dzieją się w Krakowie, a cztery gdzie indziej w Małopolsce. Pierwsze opowieści zaczynają się jeszcze w XIX wieku, by niespiesznie ...

Bardzo krótko / Jorge Luis Borges / Alef

To nie była moja pierwsza lektura tego zbioru. Ale uprzednio podchodziłem do Borgesa bezkrytycznie, w otępiałym zachwycie, tym razem pojawiły się zaś pewne wątpliwości. Najbardziej przemawia bowiem do mnie erudycja w wydaniu dyskretnym, tymczasem w „Alefie” zbyt często jest ona demonstracyjna, choć wciąż tę dyskretność usiłuje symulować. Chwilami wydawało mi ...

Adam Bodor / Okręg Sinistra

Bodor to pisarz osobny. Napisał osobną książkę, w której złapał w pułapkę totalitaryzmy, które łapią w pułapkę ludzi. Sportretowany tu Dobrin to świat istniejący gdzieś tuż obok, ale z jego mieszkańcami nie można się porozumieć, nie można ich już uratować. Pozwolili, by ich wola słabła z każdym dniem, by nikczemna ...

Bardzo krótko / Max Blecher / Rozświetlona jama. Dziennik sanatoryjny

Blecher niemal od razu skojarzył mi się z Robertem Walserem. Równie jak on kruchy i wrażliwy, równie uważny obserwator, spogląda na świat ze spokojną życzliwością, choć nie godzi się na jego bezwzględny dyktat, ciągle szukając alternatywnych rozwiązań, dziur w strukturze rzeczywistości, które pozwolą mu prześliznąć się do jakiegoś lepszego gdzie ...

Bardzo krótko / Roberto Arlt / Siedmiu szaleńców

Duszna, gorączkowa opowieść o próbie ziszczenia kontrowersyjnej utopii przy pomocy bardzo nieortodoksyjnych środków; o smutnej powtarzalności rewolucyjnych mechanizmów; o zagubieniu człowieka, który nie może już znaleźć dużej dłoni do schowania swojej małej rączki. Brzmi jak pisana wczoraj, a nie ponad 90 lat temu. W krótkiej powieści pomieścił Arlt bezmiar ludzkiego ...

Niekończąca się walka / Jan Józef Szczepański / Dziennik 1945-1956

Pierwsze strony tego dziennika przynoszą nad wyraz antypatyczny obraz autora, który z przesadnej surowości wobec siebie czyni niemal religię, przez co prawie rzuciłem tę książkę w kąt, gdzie, z racji swych gabarytów, mogła dokonać niemałych spustoszeń. Okazało się jednak, że to kryzys, który znajdzie swój kres, etap poszukiwania siebie na ...

Bardzo krótko / Kurt Vonnegut / Kocia kołyska

Brawurowa opowieść o pozytywnej roli mitu, o fikcji organizującej rzeczywistość lepiej od samej rzeczywistości. Konfrontacja dwóch zasadniczych światopoglądów, które w ostatecznym rozrachunku okazują się pustą przestrzenią między palcami. Jak to często bywa w życiu, śmiech przykrywa tu tragizm, a zimnowojenna atmosfera zagrożenia łączy się z powojennym uczuciem tymczasowości i oderwania. ...

Chwiejna katedra / Artur Przybysławski / Pan Profesor

To powieść uniwersytecka w jej nieznanej mi dotąd, radykalnej odmianie, idącej w swej zajadłości znacznie dalej niż dzieła klasycznych, anglojęzycznych prześmiewców. Wielki hołd dla Rabelais’go, Sterne’a, Gombrowicza i innych znamienitych dżentelmenów, a zarazem pamflet na środowisko akademickie oraz filozofię i jałowość wielu spośród jej dogłębnych dociekań. Przyznaję, że sama przedmowa ...

Bardzo krótko / Kazimierz Brandys / Pomysł

A gdyby tak przepisać historię Polski? Nie upudrować jej facjatę, by przykryć bruzdy i zmarszczki, tylko zerwać całą zatęchłą tapetę i pozwolić skórze odetchnąć, odzyskać naturalny, zapomniany blask? Punkt wyjścia tej skromnej objętościowo książki stanowi taki właśnie pomysł, wykreowanie fikcyjnej renesansowej postaci, mającej rzekomo znaczący wpływ na rozwój polskiej myśli ...

Bardzo krótko / Kazimierz Brandys / Wariacje pocztowe

Znakomity jest pomysł na formułę tej książki. Kolejne głowy rodziny Zabierskich piszą do swych pierworodnych, podnosząc swoje małe sukcesy i próbując wytłumaczyć przyćmiewające je wielkie porażki, a opisywane żywoty nieodmiennie wpisywane są przez Brandysa w węzłowe momenty polskiej historii, w romantyczne, narodowe zrywy, które nie zwykły kończyć się dobrze. Nie ...

Bardzo krótko / Karel Čapek / Inwazja jaszczurów

Gdy spisywałem (a niekiedy i publikowałem) swoje uwagi z lektury innych książek Čapka, ani mi w głowie była nadzieja, że doczekam jeszcze nowych wydań z dorobku czeskiego mistrza. Tymczasem wydawnictwo Dwie Siostry zrobiło mi niespodziankę podwójną, nie tylko wznawiając jego najsłynniejszą powieść, ale i czyniąc to z biegłością i starannością ...

Artysta kontra świat / Sándor Márai / Dziennik 1957-1966

Kolejny odcinek podróży z Sándorem Máraim jest doznaniem stymulującym intelektualnie, ale dalekim od pokrzepienia serca. Stagnacja i brak (możliwości do) działania sprawiają, że autor gnuśnieje i częściej poddaje się swej naturalnej skłonności do depresji, podczas gdy w okresach opisywanych w poprzednich tomach „Dziennika”, szczególnie w pierwszym z nich, konieczność walki ...

Bardzo krótko / Tomasz Mirkowicz / Lekcja geografii

„Lekcja geografii to dwadzieścia trzy lipogramy, czyli opowiadania tak skonstruowane, by nie zawierały wybranych liter alfabetu” – czytamy na okładce książki. Zjawisko brakującej litery nie jest podczas lektury rozstrzygające, ale daje czytelnikowi istotną wskazówkę co do autora – że ten ma mianowicie niemałe poczucie humoru i że włożył w akt ...

Bardzo krótko / Josef Škvorecký / Gorzki świat

„Gorzki świat” to zbiór opowiadań i, jak każdy zbiór, jest nierówny. Tuż po genialnej historii utrzymanej w poetyce absurdu następuje moralizatorska, płaska satyra, ustępująca z kolei miejsca czemuś, co wygląda na nieładny, nisko motywowany paszkwil. Wydaje się wręcz, że Škvorecký celowo utrzymuje czytelnika w ambiwalencji i napięciu, każąc mu zachować ...

Bardzo krótko / Jacek Bocheński / Zapamiętani

To bardzo mądra książka. Teraz wiem, jakim durniem byłem trzy lata temu, gdy jakaś błaha przyczyna odwiodła mnie od podróży do nieodległego Brzegu na spotkanie z autorem. „Zapamiętani” powstali przede wszystkim z wewnętrznej potrzeby, ale również w kontrze do święcących dziś tryumfy opracowań, które pisarzy PRL-u rozliczają z brutalną bezwzględnością. ...

Bardzo krótko / W.G. Sebald / Pierścienie Saturna

Proza to bardzo ulotna, do tego stopnia, że treść przeczytana poprzedniego dnia, następnego nie gościła już w mojej głowie, tylko lewitowała gdzieś w niezmierzonych przestrzeniach. Zaiste fatalny błąd popełnił Sebald, nie decydując się nigdy na udział w kursie kreatywnego pisania; wiedziałby wówczas, że należy pisać krótsze rozdziały. Podobnie jak w ...

Bruk dobrych chęci / Josef Pánek / Miłość w czasach globalnych zmian klimatycznych

Doskonały przykład, jak chybioną taktyką w walce z realnymi problemami jest ich spłycanie i przedstawianie w trybie czarno-białym. Początkowo nie chciałem uwierzyć w naiwność Pánka, jako ironiczne odczytując jego kolejne hiperbole, czyniące na przykład z Czechów naród rasistów, ale w końcu musiałem w nią uwierzyć, bo on autentycznie chłoszcze wschodnioeuropejską ...

Bardzo krótko / Pierre Michon / Żywoty maluczkich

Skarby, kolejne niespodziewane skarby. Już sam tytuł sugeruje oddanie głosu tym, którzy zazwyczaj go nie mają. To jednak tylko jeden z licznych elementów gry Michona z czytelnikiem. W istocie główni (i bez wyjątku tytułowi) bohaterowie kolejnych opowieści są w nich często postaciami epizodycznymi, drugoplanowymi. To dzieło erudycyjne i intertekstualne, ale ...

Bardzo krótko / Georgi Gospodinow / Fizyka smutku

Gdy sięgam po powieść napisaną przez poetę, mam pewność, że znajdę w niej trzy rzeczy: piękne obrazowanie słowem, motyw wrażliwości jako motyw wiodący, wreszcie co najmniej odrobinę pretensjonalności. A przecież książkę Gospodinowa trudno nawet nazwać powieścią, to gatunkowa hybryda, kolekcja obrazów i epizodów, których siła ujawnia się dopiero przy spojrzeniu ...

Miłości głos / Maciej Hen / Beatlesi w Polsce

„Beatlesi w Polsce” to rozbudowany reportaż, składający się z grubsza z czterech elementów. Pierwszy i najbardziej odpowiadający tytułowi stanowią opowieści polskich fanów Beatlesów. Bohaterami tych inicjacyjnych kawałków są w większości osoby o znanych nazwiskach, a ich wspomnienia, zazwyczaj zajmujące, obok oczywistych walorów historyczno-edukacyjnych, niosą dodatkową wartość poznawczą, pozwalają bowiem skonfrontować ...

Bardzo krótko / Italo Svevo / Starość

Przewrotny tytuł tej powieści kojarzy się z „Bez dogmatu”, starość to tylko odmienna od sienkiewiczowskiej metafora choroby woli. Toczony nią Emilio, protagonista niemal nie do zniesienia przez swe zamiłowanie do dzielenia włosa na czworo i obawę przed działaniem, dostaje do pary równie (choć inaczej) słabą siostrę, jako antagonistów zaś Angiolinę, ...

Smaczne winko / François Rabelais / Gargantua i Pantagruel

Skoro przypomniałem sobie „Tristrama Shandy’ego”, naturalną koleją rzeczy należało sięgnąć i po „Gargantuę i Pantagruela”. Obie powieści łączy wiele, dzielą zaś dwa wieki oraz stopień subtelności zastosowanej kpiny. Tam, gdzie Sterne wybiera zwiewną aluzję, Rabelais wchodzi z drzwiami oraz przy akompaniamencie głośnych dźwięków o jednoznacznie fizjologicznej proweniencji. Potężne dzieło Rabelais’go ...

Mieczysław Jałowiecki / Na skraju Imperium i inne wspomnienia

To nie jest tylko relacja z pojedynczego, choćby najbardziej fascynującego żywota; Jałowiecki jest uczestnikiem, niekiedy nader aktywnym, kluczowych dwudziestowiecznych przemian dziejowych, które miały na dobre zmienić panoramę Polski. Jednocześnie zapiski te obrazują starcie porządku z chaosem oraz przekonanie, że choć stary porządek istotnie był ułomny, to chaos nie jest bynajmniej ...

Bardzo krótko / Michael Chabon / Poświata

Michael Chabon wypracował autorską poetykę, czyniącą go jednym z bardziej interesujących pisarzy współczesnych. Podobnie jak Kurt Vonnegut, mierzy się z najważniejszymi dwudziestowiecznymi tematami, przystrajając je w popularną formę, ale jest od swojego starszego kolegi mniej zaciekły i w przeciwieństwie do niego, niemal nie ucieka się do groteski. Dwuznaczna symbolika kluczowych ...

Bardzo krótko / Tadeusz Nowak / Takie większe wesele

Uwielbiam takie niespodziewane olśnienia. „Takie większe wesele” to przypowieść wypełniona po brzegi symboliką, uwodząca poetyckim językiem i opiewająca życie w jedności z przyrodą. Przeciwstawia idylliczny świat dzieciństwa światu dorosłych oraz ich konfliktów, a harmonijne funkcjonowanie w bliskości z naturą stawia w opozycji do cywilizacji i stanowiących jej manifestację, skazanych na ...